Het voorbije joodse dordrecht

Speciaal concert en steenlegging in Dordrecht

Maandag 9 juli worden er in Dordrecht op acht locaties zeventien nieuwe Stolpersteine gelegd. De 9de juli is een symbolische en tragische dag: precies 75 jaar geleden, op 9 juli 1943, werden in het vernietigingskamp Sobibor in Polen 28 Dordtse joden tegelijk vergast, een voor Dordrecht ongekend aantal. De Dordtse werkgroep Stolpersteine heeft de beladen datum aangegrepen om vier van deze stadgenoten speciaal te herdenken.
        De collectieve moord op Dordtse joden krijgt ook aandacht twee dagen eerder, op zaterdagavond 7 juli, in de Augustijnenkerk. Daar worden de 28 Sobibor-doden herdacht met een concert, waaraan het koor ‘Nova Voce’ en de joodse sopraan Hannah Verhulst meewerken. Verschillende sprekers zullen er bovendien ingaan op Sobibor en de Dordtse slachtoffers. Het programma begint om 20 uur. Er wordt voornamelijk joodse muziek ten gehore gebracht.

Filmpje
In Sobibor zelf, een onaanzienlijk, verlaten dorp op de grens met Rusland, heeft werkgroepvoorzitter Arij Boogerman vorig jaar de 28 namen van de omgebrachte joodse Dordtenaren voorgelezen. Hij deed dat op hetzelfde, nog altijd lugubere rangeerterrein als waar joden uit heel Europa kwamen aangevoerd, waarna zij vrijwel direct naar de gaskamers werden gedirigeerd.

  Deze opname is gemaakt in Sobibor op 10 november 2017, toen de Dordtse werkgroep Stolpersteine in Polen verschillende vernietigingskampen bezocht. Werkgroepvoorzitter Arij Boogerman heeft bij die gelegenheid, staande bij het beruchte perron van Sobibor, de namen voorgelezen van de 28 Dordtse joden die daar op 9 juli 1943 collectief zijn vergast.

Film Kees Weltevrede

        De werkgroep, die met vier leden deelnam aan de jaarlijkse tocht langs concentratiekampen in Polen van het Nederlandse Auschwitz Comité, wilde met het oog op de 9de juli de Dordtse slachtoffers herdenken op de plek waar hun levens eindigden. Van het voorlezen op het eindstation is een filmpje gemaakt, dat hiernaast te zien is.
        Tot de 28 Sibobor-doden behoren ook de bijna complete families Breemer, Braadbaart, Van Beugen en Tonninge. Werkgroeplid en historicus Kees Weltevrede heeft in het digitale tijdschrift ‘Dordt Monumenteel’ zojuist een achtergrondverhaal gepubliceerd, waarin hij aan de hand van de familie Breemer laat zien “wat voor impact de Tweede Wereldoorlog op de joden heeft gehad, ook in een provinciestad als Dordrecht.”
        Op de website van de werkgroep is een achtergrondverhaal te vinden over het drama in Sobibor, nummer 68.

Steentjes
Van lang niet alle Sobibor-doden is al een Stolperstein beschikbaar, maar voor vijf van hen al wel. Het zijn Mozes Tonninge, die destijds woonde aan de Sint Jorisweg 189, Roosje van Beugen-Monasch en Elias van Beugen (beiden Varkenmarkt 11) en Hannelore Thal (Adriaan van Bleijenburgstraat 50). Al deze vier personen zijn op 9 juli 1943 in de gaskamer geëindigd. De vijfde, Roosje den Hartog-Zwart (Varkenmarkt 13) verloor er het leven enkele maanden eerder, op 5 maart 1943.
        De overige dertien steentjes komen verspreid in de stad, in de Wijnstraat, op de Patersweg, op de Varkenmarkt en het Steegoversloot. De steenleggingen worden opnieuw niet door de bedenker van de struikelsteentjes, Gunter Demnig, uitgevoerd, maar door medewerkers van de afdeling Openbare Werken. In totaal telt Dordrecht na de 9de juli 117 Stolpersteine. Het streven is alle ruim 200 gedeporteerde Dordtenaren met zo’n steen in de herinnering te houden.

Programma
Het volledige programma van de herdenking op 7 juli luidt:

19.30 uur Kerk open Entree is vrij
19.50 uur Orgelmuziek organist Johan den Hoedt
20.00 uur Opening/welkom voorzitter werkgroep Stolpersteine
A. Boogerman
20.05 uur muziek, viool en piano Alisa van Dijk, Arjan Versluis
20.15 uur spreker Drs. C. Weltevrede
onderwerp: Sobibór

20.30 uur

koor Nova Voce
zingt Verleih uns Frieden
van Mendelssohn		 dirigent: mevrouw Ilona de Kievit
orgel: Johan den Hoedt
20.35 uur spreker noemen van de 28 namen
en vertellen over deze mensen
20.45 uur muziek, fluit en piano Jeannette Jelier den Hoedt
Arjan Versluis
20.55 uur Koor Nova Voce zingt dirigent: mevrouw Ilona de kievit
delen uit Requiem van Fauré orgel: Johan den Hoedt
21.10 uur spreker Dr. L.I. Hertzberger
onderwerp ‘Getallen’ en noemt daarbij de namen van de zeventien
mannen, vrouwen en kinderen voor wie op
maandag 9 juli een Stolperstein wordt geplaatst.
  Kaddish, gebed
voor de doden		  
  Twee minuten stilte  
21.15 uur joodse alt mevrouw Hannah Verhulst
21.30 uur dankwoord en sluiting A. Boogerman

Bij de uitgang zal een collecte worden gehouden, waarvan de opbrengst is bestemd voor Stichting Werkgroep Stolpersteine Dordrecht.

Steenlegging
Het programma voor het plaatsen van Stolpersteine op 9 juli luidt:

Tijdstip Waar Wie Geboren Vermoord Verhaal nummer
10.00 uur Adriaan van
Bleijenburgstraat 50		 Hannelore Thal 04-12-1927 09.07.1943 Sobibor
10.30 uur

Sint Jorisweg 49

 Mozes Tonnninge 11-06-1900 09.07.1943 Sobibor
10.45 uur Bankastraat 88 Irwin Serphos 18-05-1922 31.12.1942 Auschwitz
11.00 uur Steegoversloot 189 Chaim Salomon Haber 07-06-1893 29.02.1944 Midden Europa
    Henriëtte Haber-Jacobs 26-12-1898 19.12.1942 Auschwitz
11.45 uur Varkenmarkt 11 Hartog van Beugen 21-08-1874 overleden
13.06.1943 Amsterdam
    Roosje van Beugen-Monasch 16-01-1870 09.07.1943 Sobibor
    Elias van Beugen 15-01-1915 09.07.1943 Sobibor
12.00 uur Varkenmarkt 13 Roosje den Hartog-Zwart 22-08-1852 05.03.1943 Sobibor 105
12.15 uur Wijnstraat 195 David Mozes van Tijn 19-01-1905 30.04.1943 Auschwitz 160
    Johanna van Tijn–Kets de Vries 31-07-1906 23.11.1942 Auschwitz  
    Cisca Beli van Tijn 02-11-1935 23.11.1942 Auschwitz  
    Mozes Izaäk van Tijn 31-05-1937 23.11.1942 Auschwitz  
  herplaatsing op dit adres Mozes Jacob Kets de Vries 10-08-1867 19.11.1942 Auschwitz  
13.00 uur Patersweg 19/21 Mozes Jacob Brandon 09-05-1890 04.06.1943 Sobibor 60
    Esther Brandon – Beekman 07-02-1891 27.08.1943 Auschwitz  
    Hijman Hartog Brandon 31-12-1921 30.09.1942 Auschwitz  
    Rika Brandon 03-10-1926 27.08.1943 Auschwitz