NIEUWS
Dordrecht en het raadsel rond
de foto van een joods meisje
 |
De foto van het meisje met de bril bij het verbodsbord. |
Op diverse websites is de nieuwsgierig makende foto te vinden – de opname van een joods meisje dat een paal omarmt met het bord ‘Voor Joden verboden’.
Maar wie is zij en waar is de foto gemaakt? Er is een direct verband met Dordrecht, zo lijkt het aanvankelijk. Maar nadere research wijst uit dat dit toch niet klopt, totaal niet zelfs. Het meisje blijkt bovendien iemand anders te zijn dan de Dordtse verzetsman G.J. de Vries schreef in een boekje van hem.
In dit artikel: de speurtocht naar de herkomst van een foto.
Wijd verspreid
Zoveel is zeker, de foto is meerdere malen gepubliceerd. Bijvoorbeeld op de website ‘Geheugen van West’. En op de website van de Anne Frank Stichting (), al is die daar inmiddels verdwenen. Verder komt de foto voor in het veertiendelige standaardwerk Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog (1969-1994) van dr. Loe de Jong, in de tweede helft van deel 5, na pagina 1028. En ook nog op de website ‘Joods Monument’. De foto is, kortom, wijd verspreid geraakt.
De Dordtse connectie blijkt uit het boekje dat de Dordtse verzetsman Gerardus Jozef de Vries in 1982 heeft gepubliceerd, getiteld De balans van verzet in en om Dordrecht. De Vries, geboren in Rotterdam op 17 september 1914, was oud-technisch ambtenaar 1ste klas van het GEB in Dordrecht en oud-leraar Praktische Toepassing aan de HTS in Dordrecht. In de oorlog maakte hij deel uit van het L.O.-groep Beinema en was hij mede-oprichter van de Dordtse knokploeg (KP).
In zijn boekje signaleert De Vries dat prof. De Jong weliswaar een foto heeft geplaatst “van een schattig joods meisje”, maar dat hij verder “niets vertelt” over dit kind − dat volgens De Vries Marina heet. Daarom licht De Vries “haar situatie maar toe”. Zijn uitleg luidt dat hij de desbetreffende foto al “reeds eerder had ontvangen”, van de grootmoeder van Marina. “Aan deze grootmoeder, door mij met Tante Marie aangesproken, bewaar ik de tederste herinneringen, want zij hielp mijn moeder bij mijn geboorte en redde mij van de verstikkingsdood.”
 |
Twee arrestantenkaartenan G.J. de Vries, de Dordtse verzetsman die het meisje met de bril Marina noemt. |
 |
De Joodsche-Raadkaart van Marina Hertogs, |
Dankbaarheid
Vervolgens schrijft De Vries dat de grootvader van Marina de heer E.S. Poons is, een man aan wie hij “veel verschuldigd is” en aan wie hij “met dankbaarheid terugdenk” – zonder dit overigens toe te lichten.
Deze heer Poons is naar alle waarschijnlijkheid Eliazer Samuel Poons, geboren in Den Haag op 22 december 1880. Hij was waterklerk, handelsbediende en koopman in scheepsbenodigheden en woonde vanaf 27 april 1932 in Rotterdam aan de Tapijtweg 25. Hij trouwde op 3 mei 1921 in Rotterdam, voor de derde keer overigens, met Marie Geertruida Brand (Rotterdam, 6.12.1893; NH) en kreeg met haar de zoon Ronald Edi op 3 januari 1929. Dit is denkelijk de ‘tante Marie’ over wie De Vries het heeft.
De Vries vervolgt zijn relaas ermee dat “de verslagenheid groot was”, toen Marina werd vastgezet op het Haagseveer. Maar “de inspectrice van de Kinderpolitie deed veel voor het kind en verrichtte de voorbereidende handelingen”. En daardoor konden “dhr. A.C. van Ingen en mej. N. Poons het kind opeisen”.
 |
Verzetsman G.J. de Vries toont |
De vader
Van Ingen vertelde de Duitsers, dat hij de vader van het kind was. “Hij zei dat hij een slippertje had gemaakt, waaruit het kind was voortgekomen. Op de vraag van de SD-beambte waarom dat dan niet geregistreerd was, antwoordde Van Ingen, dat hij rooms-katholiek onderwijzer te Delfshaven was, en dat deze daad hem zijn betrekking zou kosten. Het blonde haar en de blauwe ogen van Van Ingen maakten indruk op de Duitsers, die zich liet ontvallen: “Aber Mensch, bei uns in Deutschland…” Marina kwam vrij, op voorwaarde bij het Bureau Bevolking geregistreerd te worden.”
Dezelfde A.C. van Ingen is overigens na de oorlog getrouwd, op 12 februari 1948, met Marianne Juliana Poons, een dochter uit het huwelijk van Eliazer Poons met Marie Julie Dribbel. Dit is ook de reden waarom Van Ingen en zijn echtgenote (en hun zoon Eli) worden genoemd in de overlijdensadvertentie van Eliazer. Deze stond in het Algemeen Dagblad van 30 december 1960. Eliazer was op de 26ste “zacht en kalm” overleden, in de ouderdom van 80 jaar. De teraardebestelling had plaats “in alle stilte”.
Ook Marina wordt vermeld in deze advertentie (samen trouwens met haar broer Peter), als dochter van A.M. Hertogs-Poons en S. Hertogs. Dit is Alida Marie Poons (Rotterdam, 23.2.1909), die op 6 augustus 1937 huwde met Siegfried Hertogs, een bankiersklerk geboren in Gulpen. Alida, ook wel Alise Lida genoemd, is óók een dochter van Eliazer, uit diens (tweede) huwelijk met Marie Julie Dribbel.
 |
Hetzelfde meisje met de bril, maar van haar zeggen |
Verdwenen
Maar is de Marina-van-de-foto nu heus wel Marina?
Daar is grote twijfel over ontstaan door een bericht van een woordvoerster van de Anne Frank Stichting. Zij was door ons benaderd, omdat dezelfde foto van Marina-bij-het-bord op de Amsterdamse website ‘Het Geheugen van West’ staat, met de vermelding dat deze foto afkomstig is van de website ‘Annefrankguide.net’. Maar dáár is de opname intussen verdwenen. Hoe valt dit te verklaren?
De woordvoerster meldt dat de foto stond op “de oude website van ons, die niet meer beschikbaar is”. Ook schrijft ze dat de foto van Marina “destijds is gebruikt als voorbeeld van de anti-Joodse maatregelen. “De foto zelf bevindt zich niet in onze eigen collectie. Waar wij de scan [van de foto] destijds vandaan hebben gehaald, is niet terug te vinden.”
Zij wijst er op dat dezelfde foto ook nog te vinden is op de website ‘Joods Monument’, via deze link.
Wie die desbetreffende pagina bekijkt, wordt nogal verrast: de begeleidende foto toont inderdaad een bebrild meisje, dat treffend veel weg heeft van het meisje bij het bord, maar zij heet hier Hannelore Cahn en niet Marina.
 | ||
Dit is, in 1939, Jozef, de ene broer van Hannelore: Jozef. Bij zijn foto (op ‘Joods Monument’) staat dat de foto afkomstig is uit het Nationaal Archief in Den Haag. Jozef is een vluchteling uit Duitsland; daarom houdt hij waarschijnlijk een bordje met nummer 56 omhoog. Signalementen en andere persoonlijke gegevens van vluchtelingen werden indertijd opgemaakt door de politie te Rotterdam en Zeist. |
En dit is Kurt, de andere broer. Hij is zo te zien bij dezelfde gelegenheid gefotografeerd, zij het vóór Jozef. Hij heeft immers nummer 55. |
En dit is Irene, de moeder van de drie kinderen Cahn en de echgenote van Emil, van wie overigens geen portretfoto is gevonden. |
 |
Struikelsteentjes voor de familie Cahn in Wesseling. |
Nederland
Hannelore is op 31 mei 1935 geboren in het Duitse Wesseling en op 9-jarige leeftijd vergast in Auschwitz, op 25 oktober 1944. Zij was een dochter van Emil Cahn en Irene Löwenstein. Zij arriveerde in 1939 vanuit Keulen in Nederland en verbleef samen met haar broer Kurt en Josef in het Centraal Israëlitisch Weeshuis aan de Nieuwegracht 92 in Utrecht.
Kurt is slechts 15 jaar oud geworden. Hij, geboren in Wesseling op 10 april 1929 is ergens in Midden-Europa vermoord op 28 februari 1945. Zijn oudere broer Josef (Wesseling, 25 augustus 1925) is in 1944 vanuit Westerbork gedeporteerd naar Theresienstadt, Auschwitz en ten slotte in 1945 naar Buchenwald. Volgen de website ‘Joods Monument’ is hij op 2 mei 1945 omgebracht op een onbekende locatie in Duitsland, op 19-jarige leeftijd.
Moeder Irene (Keulen, 15.8.1906) heeft de Holocaust overleefd; zij is op 15 oktober 1974 op 68-jarige leeftijd overleden in Tzefat in Israël. Vader Emil Cahn (Keulen, 28 januari 1912) wist al in 1939 naar Engeland te vluchten. Het verdere lot van Emil Cahn is onbekend.
Doorreizen
Een aanvullende e-mail van een andere medewerker van de Anne Frank Stichting, Menno Metselaar, bevat nog een verrassing, een verwijzing namelijk naar de Israëlische website ‘Getto Fighters House Archives’ (zie link).
Ook die toont de welbekende foto van Hannelore, haar linkerarm de paal met het verbodsbord vrolijk omarmend.
In het bijschrift staat wat aanvullende informatie − namelijk dat haar ouders hun drie kinderen naar Nederland hadden gestuurd, met de bedoeling dat zij vandaar zouden doorreizen naar Engeland. Maar de drie kinderen zijn blijven steken in Nederland en dat werd hen noodlottig. Ze werden in 1942 naar Kamp Westerbork gestuurd, bleven daar tot 4 september 1944, en werden vervolgens naar het Tsjechische kamp Theresienstadt gestuurd. Na ongeveer een maand werden de kinderen overgebracht naar Auschwitz. Hannelore arriveerde daar op 23 oktober 1944 en werd twee dagen later vermoord.
De foto is volgens deze website in 1941 in Amsterdam gemaakt of in Utrecht. Het meisje wordt geïdentificeerd als Hannelore, geboren op 31 mei 1935, als dochter van Irene en Emil Cahn.
***
Door al deze gegevens blijft er niets heel van de bewering van Dordtenaar G.J. de Vries dat het meisje Marina is. En daarmee is ook elk verband met Dordrecht verdwenen. Hoe De Vries erbij is gekomen dat het meisje Marina heet, kan hem niet meer worden gevraagd. Heeft hij zich vergist, is hij mogelijk verkeerd geïnformeerd? Het zal voor altijd een onopgelost raadsel blijven, want De Vries is op 15 augustus 1985 in Dordrecht overleden, op 70-jarige leeftijd.
