Steenlegging Houttuinen markeert
de terugkeer van een familienaam

Rond het leggen van drie struikelsteentjes voor de familie Van der Meusen heeft zich onverwachts iets bijzonders voorgedaan. En er is ook iets misgegaan.

Boek
De steentjes zijn aangebracht op maandag 21 november 2022. Dat gebeurde in de Houttuinen, bij huidig nummer 13. Aan de plechtigheid ging een bijeenkomst vooraf in de nabij gelegen stadsbibliotheek. Daar gaf de auteur Marc Deckers een lezing over zijn boek Geruisloos verdwenen uit de bibliotheekgeschiedenis; verhalen over het lot van de ontslagen Joodse bibliotheekmedewerkers. Een hoofdstuk daarin is gewijd aan Salomon van der Meusen, die huiswacht was in Dordtse bibliotheek.
        Salomon (1873) was een broer van Rosetta (1874) en Esther (1879). En het was voor hen dat de steentjes in de stoep van de Houttuinen zijn gemetseld. Alledrie zijn zij vermoord in Auschwitz. Salomon op 7 december 1942, de zussen al op 23 november.
        Op uitnodiging van de organiserende Dordtse werkgroep Stolpersteine was bij de steenlegging een ver familielid van de Van de Meusens aanwezig: Anneloes Geuze-van der Meusen (1989) uit Leiden. Wat tijdens de sobere plechtigheid niet allemaal verteld kon worden, gebeurt in dit artikel: Anneloes heette oorspronkelijk niet Van der Meusen, maar Middendorp.

Vijftien
In een e-mail legde zij desgevraagd uit hoe dit zit.
        Zij is destijds geboren als een Middendorp, als dochter van dr. ir. Hans Middendorp en Karen Kolenbrander. Haar vader heeft de stamboom van de familie Van der Meusen, die eeuwen teruggaat, samengesteld na meer dan vijftien jaar onderzoek. Elders op deze website is hierover een verhaal geplaatst, op te roepen via deze links: 1. familie Van der Meusen en 2. familie Van der Meusen familieoverzicht.
        In 2020 is Anneloes samen met haar zusje Danique “het proces gestart om onze achternaam te wijzigen in Van der Meusen”, met de bedoeling “om de naam weer tot leven te wekken”. Van de gezinnen die Salomon en Barend van der Meusen in Dordrecht stichtten, bleef namelijk in de oorlog niets over, op één vrouw na, Bertha Engelina van der Meusen (1907-1986), de grootmoeder van Hans Middendorp. Zij heeft de Holocaust kunnen overleven, onder andere doordat zij al voor de oorlog was getrouwd met een protestantse man.

Besluit
Het is Anneloes inmiddels gelukt om haar achternaam veranderd te krijgen. Zij heet nu, als echtgenote van Alexander, Geuze-van der Meusen. Trots meldt zij: “Momenteel ben ik de enige in de wereld met de geslachtsnaam Van der Meusen.” Haar zus verwacht “elk moment het Koninklijk Besluit”, zodat ook zij voortaan Van der Meusen kan gaan heten. En de man van Anneloes, meldt zij ook, is “de enige van wie het de getrouwde naam” is, waarmee zij bedoelt: “Wij dragen allebei de naam Geuze-van der Meusen.”
        Met andere woorden: Anneloes en haar zus zijn bezig de naam Van der Meusen in ere te herstellen.
        Wat is nu precies de familieband tussen Anneloes en de drie steentjes in de Houttuinen? Dat vergt enige uitleg: “De vader van Salomon, Rosetta en Esther heet Barend. Zijn broer, Salomon senior, was de vader van Salomon junior, die de vader was Bertha Engelina. Zij is mijn overgrootmoeder, de moeder van Louise Simmers en de grootmoeder van Hans Middendorp: zeven stappen verwijderd in totaal.”
        Tijdens de oorlog zijn 21 mensen van de familie vermoord. De drie Stolpersteine voor Salomon, Rosetta en Esther zijn de eerste die zijn aangebracht voor de 21 omgebrachte familieleden.
        In haar e-mail licht Anneloes toe dat de overlevende Bertha “in de oorlog altijd glashard heeft ontkend dat zij deels joods was. Na de oorlog werd er gewoon niets meer over gezegd”. Haar kinderen hoorden pas in 1958 bij een bruiloft dat ze 25% joods bloed hadden. “Pas toen mijn vader genealogisch onderzoek is gaan doen, zijn we er vervolgens echt achter gekomen wat er met onze familie is gebeurd.”

Vervroegd
Nu wat er misging bij de steenlegging. Bij de familie was de indruk ontstaan dat “ergens in 2023” de steentjes in de Houttuinen zouden worden gelegd. Maar omdat het boek van Marc Deckers afgelopen 21 november werd gepresenteerd, werd de steenlegging vervroegd.
        Dit is te overhaast gegaan, zoals blijkt uit wat Anneloes schrijft: “Opeens kreeg mijn vader een mailtje op zondagavond 20 november van de heer Deckers dat het maandagmiddag zou zijn. Dit stuurde mijn vader door naar de familie. Voor iedereen in mijn familie was dat veel te kort dag, mijn grootmoeder is richting de negentig. Ik heb geluk gehad met mijn werkgever, dat ik op zo’n korte termijn, vrij kon nemen om er bij te zijn. Maar wij betreuren het allemaal heel erg dat de werkgroep ons niet eerder op de hoogte heeft gesteld, zodat de familie er allemaal bij had kunnen zijn geweest. Het plan om de lezing en de legging te combineren vonden wij wel heel erg mooi.”
        Noodgedwongen was Anneloes zodoende in haar eentje aanwezig.

Effect
Los van alle commotie vond zij het leggen van de steentjes “emotioneel”. “Het was een stilstaan bij hoe makkelijk en snel zo ontzettend veel mensen zijn vermoord. Als je naar onze genealogie kijkt, stoppen alle levenslijnen in 1942, behalve één. De familie die er nu nog is, is op twee handen te tellen − zo groot is het effect dat nog doorwerkt. Ik vond het heel erg mooi en bijzonder dat ik de stenen kon leggen voor mijn familie. Maar ik had dat heel erg graag gedeeld met mijn grootmoeder, vader en zusje. Opdat wij nooit vergeten.”
        Kees Weltevrede, de voorzitter van de werkgroep, laat weten dat hem eenvoudigweg niet was meegedeeld dat “een hele familie wachtte op de steenlegging van Van der Meusen”. Ook in de omgang met de bibliotheek is dit “niet aan de orde gekomen”. Met andere woorden: de werkgroep wist niets van eventuele nabestaanden.
        Niettemin heeft Weltevrede tegenover Anneloes zijn “spijt uitgesproken”.

Anneloes van der Meusen veegt nog even een van de drie Stolpersteine schoon, voordat zij ze aan de stratenmaker overhandigt om in de stoep gelegd te kunnen worden. foto’s Redactie Website