NIEUWS
Nieuwe website inventariseert
Europawijd onderduikplekken
 |
Dordrecht staat vooralsnog met 1 onderduikadres op de website ‘Mapping Hiding Places’ (MHP): |
Op de internationale herdenkingsdag voor slachtoffers van de Holocaust, maandag 24 januari, is in 2022 een nieuwe website in werking gezet, die de onderduikplekken van joden, Roma en Sinti tijdens de Holocaust in heel Europa in kaart gaat brengen. Aan deze bijna volledig Engelstalige website, Mapping Hiding Places geheten, ging een onderzoeksproject vooraf, dat zich aanvankelijk concentreerde op Amsterdam en de rest van Nederland. Die nationale invalshoek heeft zich nu verbreed tot het hele continent. De website is wereldwijd de eerste in haar soort.
 |
Een openingspagina van de website, die nog pas eind januari 2022 is gelanceerd. |
Geen bron
Dordrecht komt tot dusverre met slechts twee namen op één onderduikadres voor. Volgens de website zouden tandarts Bertus Overweg en zijn vrouw Bertha Everdina Frankenhuis zich hebben schuilgehouden in een woning aan het Kromhout, op nummer 153. Dit was het woonhuis van de Dordtse oogarts dr. Johan Albertus (‘Joop’) Smit. Maar wie de bron is van dit onderduikgegeven, vermeldt de website niet. Op de website van de Dordtse werkgroep Stolpersteine wordt in verhaal 66 juist een ander onderduikadres genoemd, de Laan van Meerdervoort 649 in Den Haag.
De website, te vinden via deze link: mappinghidingplaces.org, is officieel gelanceerd tijdens een bijeenkomst op de Vrije Universiteit in Amsterdam, door prof. dr. Mirjam van Praag, voorzitter van het College van Bestuur van de VU. Nederland is er een apart onderdeel van, genaamd Hiding Places in the Netherlands. Andere onderdelen laten een kaart van Europa zien met bij elkaar een handjevol onderduiklocaties in Polen, België, Frankrijk, Roemenië en Oostenrijk, alle aangeleverd door vrijwilligers. De website is zichtbaar fonkelnieuw en nog onvolledig. Zij ontwikkelt zich stap voor stap.
Er zijn twee uitzonderingen: Nederland en Hongarije, en dan met name de hoofdstad Boedapest. De Hongaarse kaart laat tientallen adressen zien. Deze blijken te zijn gebaseerd op data van Yad Vashem, de Israëlische staatsinstelling voor onderzoek naar de Holocaust. Yad Vashem verleent ook onderscheidingen aan burgers die joden hebben geholpen tijdens de oorlog, de zogeheten Righteous among the Nations, en die documentatie is gebruikt voor de kaart van Boedapest.
 |
Dit is het echtpaar Overweg, gefotografeerd in de fotozaak van Beerman op het Vrieseplein, op 26 maart 1932. |
Karig
De Nederlandse kaart toont ook tientallen locaties, vooral in de provincies Noord-Holland, Utrecht, Gelderland en Overijssel. Zeeland komt er het karigst vanaf, met slechts drie plekken. Dordrecht telt er, zoals gezegd, één. De dichtstbijzijnde in wijde omtrek is Sliedrecht: in de Hugo de Grootstraat op nummer 70 heeft het kind Elbert (‘Bertje’) Daan, geboren op 14 februari 1939, zich verstopt.
Alle kaarten zijn interactief. De bezoeker kan er steeds verder op inzoomen, tot een bepaalde stad of zelfs een zekere straat. Wie vervolgens met de muis op een groene stip klikt, ziet informatie tevoorschijn komen over de onderduiker: het adres, voor- en achternaam, het geslacht en de geboortedatum.
Nadrukkelijk meldt de website dat dikwijls aanvullende informatie beschikbaar is over de desbetreffende persoon, die echter niet op de site te vinden is. Wie in die informatie is geïnteresseerd, kan erom vragen via een contactformulier (dat nog niet vlot meewerkt, red.).
 |
Dr. Dienke Hondius, de initiatiefneemster van het onderzoeksproject. |
Initiatief
Het initiatief voor het onderzoeksproject is in 2015 genomen door dr. Dienke G. Hondius (1960). Zij is universitair docent geschiedenis en onderzoeker aan de VU en daarnaast medewerker internationale educatieve projecten bij het Anne Frank Huis. Oogmerk was gegevens en bronnen te verzamelen − én die in kaart te brengen − over onderduikplekken waar tijdens de Holocaust joden, maar mogelijk ook Roma en Sinti hebben gezeten, voor korte of langere tijd. Om zodoende zo veel en zo breed mogelijk kennis en inzicht te verkrijgen over die onderduiklocaties − over de plekken zelf, over de eventuele netwerken en de samenhang ertussen, de verhalen en de herinneringen, over trends en wat zich er afspeelde.
Het onderzoek begon in Nederland, en richtte zich aanvankelijk op Amsterdam. Op de website wordt in de News Blog uiteengezet hoe het project zich ontwikkelde. Studenten Geschiedenis van de VU onderzochten plekken in en om deze stad en brachten die in kaart. Zij werkten aan het onderzoeksproject mee “via opdrachten, papers en soms ook scripties”. Bachelor-student Kevin Rolleman bijvoorbeeld schreef een scriptie over de jodenjagers: leden van de Kolonne Henneicke. Dit waren zo’n veertig mannen, die met name in Amsterdam “zoveel mogelijk joodse onderduikers probeerden op te sporen” (zie op deze website verhaal 64).
Corona
Er gebeurde meer. Amerikaanse studenten aan Brandeis University bij Boston werkten mee toen Hondius er gastdocent was. En studenten van de Stockton University in New Jersey deden dat op hun beurt ook toen zij dáár gastonderzoeker en docent was. “Zo kon het onderzoek een flinke impuls krijgen.” De studenten van Stockton University brachten joodse onderduikgeschiedenissen uit veel verschillende Europese landen in kaart. “Helaas maakte de coronacrisis daar een voortijdig einde aan.”
Hondius, staat in de News Blog, zette het onderzoek echter in Amsterdam voort via Zoom-interviews met overlevenden wereldwijd. Maar ook via opdrachten aan VU-studenten om gedigitaliseerde collecties door te nemen. Vanaf de jaren negentig zijn er namelijk “indrukwekkende collecties met interviews en ook papieren memoires voor onderzoek beschikbaar gekomen, en daarin is nu heel veel onderzoek mogelijk.” Los van dit alles zijn er volgens haar veel al dan niet lokale onderzoekers, die “waardevolle gegevens bij elkaar brengen uit individuele en familiegeschiedenissen”.
De eerste oogst van alle onderzoek staat nu op de website Mapping Hiding Places, die eind januari 2022 van start ging. Enkele kaarten worden getoond, en ook enkele verhalen van en over de onderduik. “Aan elk verhaal is door meerdere mensen meegewerkt, aan sommige verhalen door tientallen mensen”, verzekert de website. Buitenstaanders die zelf informatie over onderduikplekken willen doorgeven, kunnen dat via de website doen, zie het onderdeel Submit a hiding story.
Dordrecht
Terugkerend naar die ene, tot nog toe ‘aangemelde’ onderduiklocatie in Dordrecht, die van vader en moeder Overweg. Terzijde: op de Stolpersteinewebsite staan meerdere verhalen over zulke plekken, mevrouw Hondius is daar inmiddels op gewezen. De meest recente is van het twee-jarige joodse jochie Bram Hekscher in verhaal 272.
Bertus en Bertha Overweg hadden twee kinderen, Nollus Heiman en Emma Sarah. Het gezin woonde aan de Oranjelaan, op nummer 55 (nu: 89). De kinderen konden in de oorlog onderduiken, eerst vanaf 1 augustus 1942 in Voorburg, later vanaf februari 1943 in Ede. Daar werden zij verraden door de enige NSB’er bij de Edese politie. Nollus en Emma zijn tegelijk vermoord in Auschwitz, op 25 oktober 1944, negen en zes jaar oud. Hun ouders zaten tot ver na de bevrijding verstopt in Den Haag, bij het van oorsprong Dordtse echtpaar Günther.
Het adres Kromhout 153 was vanaf 20 maart 1936 het woonadres van de oogarts Joop Smit. Hij was weliswaar een jeugdvriend van Bertus Overweg; zij hadden samen in Utrecht gestudeerd. Maar uit de beschikbare documentatie over de gezinnen Overweg en Smit is niet op te maken dat het echtpaar Overweg ondergedoken heeft gezeten bij het echtpaar Smit. Vooralsnog valt de vermelding van Kromhout 153 op de website Mapping Hiding Places dus niet te verklaren.
Na de oorlog is er één vermelding van Smit in combinatie met Overweg: bij de fotozaak van vader en zoon Beerman op het nabijgelegen Vrieseplein is op 30 juni 1945 een pasfoto van een dame Overweg besteld, die bestemd is “p/a Dr. Smit Kromhout 121” (sic). Wellicht heeft het echtpaar Overweg, veilig terug in Dordrecht, even zolang bij het echtpaar Smit kunnen logeren. Bertus Overweg is in 1979 in Oosterbeek overleden, zijn vrouw Bertha in Arnhem in 1999, respectievelijk 76 en 94 jaar oud.
 |
Bertus en Bertha Overweg, afkomstig uit Assen en Haaksbergen, kwamen na elkaar in Dordrecht wonen. Hij op 7 februari 1928 als eerste op de Voorstraat 271 rood, waar hij zijn tandartspraktijk begon, zij pas op 6 december 1930, na hun huwelijk in Enschede op 20 november 1930. Het echtpaar betrok een woning aan de Oranjelaan op nummer 55.
De twee kinderen die het echtpaar, Nollus Heiman in 1935 en Emma Sarah in 1937, zijn vermoord in Auschwitz. De ouders zijn in de onderduik in leven gebleven. |
