Zes van de negen kinderen van Machiel en Helena Cohen werden geboren in de Mariënbornstraat, die in de jaren zeventig van de vorige eeuw in oorspronkelijke vorm is afgebroken. Deze foto toont onbewoonbaar verklaarde woningen in die straat, in 1968.
Foto Beeldbank Regionaal Archief Dordrecht (RAD, nr. 554_31995)

Op preciezer te zijn: de zes kwamen er ter wereld op huisnummer C 858. Dat is perceel nummer 433 op (de uitsnede van) deze oudste kadastrale kaart van Dordrecht, van circa 1811-1832.
Foto Collectie-Van Dooremalen

Op de pagina’s over de familie Cohen in het Dordtse bevolkingsregister is te zien dat het gezin ten slotte op nummer 48 (eerst nog 17) van de Mariënbornstraat heeft gewoond. Al hun negen kinderen zijn geboren Dordtenaren.
Foto RAD

De gezinskaart van Adolf en Helena: in september 1938 verhuisden zij, beiden al ver in de zestig, naar de Naaldwijkschestraat 5.
Foto Gemeentearchief Den Haag

Op 20 januari 1937 trouwde Samuel met de eveneens joodse Sara Vogel, afkomstig uit Dortmund. Zij was in het jaar ervoor, op 30 december 1936 in Den Haag aangekomen. Waarschijnlijk was zij op de vlucht geslagen voor het heersende nazibewind in Duitsland. Vijf jaar later was het huwelijksgeluk van Samuel en Sara voorbij: de Duitsers doodden hen in Auschwitz, in september 1942.
Foto’s Gemeentearchief Den Haag

Twee kinderen Cohen, inmiddels volwassenen, overleden voor de Tweede Wereldoorlog. De eerste was Alida Cohen, getrouwd met Jules Joel. Zij stierf op 26 februari 1929, 49 jaar oud, in Den Haag. In de advertentie in het NIW, 1.3.1929 wordt hij abusievelijk Joels genoemd. Maar volgens de overlijdensakte heet hij Joel. Alida ging heen om 10 uur ’s ochtends.
Foto’s Delpher en Gemeentearchief Den Haag.

Ook voor de oorlog overleed Meijer Cohen, op 10 april 1936 in Rotterdam. Zijn vrouw Neeltje Schotel, een Dordtse die niet joods was, ging eerder heen, in januari 1931. Het gezin woonde op verschillende adressen, beginnend op de Sophiakade.
Foto Stadsarchief Rotterdam

De eerste foto die hier wordt getoond, markeert meteen het einde van Adolf Cohens leven: op 18 januari 1943 wordt hij op transport gesteld, naar Auschwitz, waar hij drie dagen later de dood vindt in de gaskamer. Daarnaast: de kaart van zijn vrouw, Rosalina Koppens. Zij is op dezelfde dag op de trein gezet en op dezelfde dag omgebracht. De kaarten zijn afkomstig uit de carthotheek van de Joodsche Raad.
Foto Arolsen Archief, Bad Arolsen

Berta Cohen wordt de tweede vrouw van Hendrik Eijl. Zij gaan wonen aan de Schietbaanlaan 22a. Zij worden beiden vermoord in Auschwitz, in oktber 1942.
Foto’s Stadsarchief Rotterdam

Anna Cohen trouwde in maart 1904 met Dordtenaar Abraham Hartog en ging met hem in Rotterdam wonen. Daarna trokken ze voor ruim een jaar naar Eindhoven, om vervolgens naar Rottterdam terug te gaan. Zij kregen er drie dochters.
Foto’s Stadsarchief Rotterdam

De gezinskaart van Veronica Cohen en haar man George Simon, voor- en achterzijde,
laat zien dat Sophia, een zus van Veronica, is komen inwonen.

Cato Cohen werd op 30 november 1922 de echtgenote van Emanuel Mol. Het echtpaar, dat woonde aan de Nieuwe Binnenweg 210b, bleef kinderloos.

Hun vier kinderen zijn gered, maar
dat hebben de ouders niet geweten

Rossetta Eijl, de pleegdochter van de Dordtse Berta Eijl-Cohen, heeft exceptioneel geluk gehad: alle vier kinderen die zij kreeg met haar echtgenoot Mozes, hebben de oorlog overleefd. Alleen hebben zij dat als ouders nooit geweten: zij zijn voordien gelijktijdig omgebracht, in Auschwitz op 6 maart 1944.

Kaderfoto 01 en 02: De gezinskaart van Rossetta Eijl en Mozes Brücker, voor- en achterzijde. Zonder dat zij het wisten, zagen hun vier kinderen kans de oorlog levend door te komen. Foto’s Stadsarchief Rotterdam

Schaduwen
Over het echtpaar Brücker is meer dan gemiddeld bekend. Op de website ‘Joods Erfgoed Rotterdam’ zijn twee korte artikeltjes over hen te vinden, en op de pagina gewijd aan Mozes (soms ‘Moses’ of ‘Morit’) staat ook nog een toelichtend kader. Dat is deels gebaseerd op informatie van een bezoeker van de website, deels op wat de redactie van ‘Joods Monument’ samenvatte naar aanleiding van het boek Schaduwen over Schiedam, gebeurtenissen en belevenissen tijdens de bezettingsjaren 1940-’45 (Fonds Historische Publikaties Schiedam, 1995). Dit is geschreven door Bas van Bochhove, Ser Louis en Herman Noordegraaf.
        Uit al die informatie wordt hier dankbaar geciteerd.
        Kleermaker Moses Brücker is op 15 februari 1892 geboren in Putna, dat tegenwoordig Roemeens is, maar destijds Oostenrijks was. Hij vestigde zich in 1914 in Rotterdam, komend uit Parijs, en trouwde op 5 juli 1917 met Rossetta Eijl, dochter van Hendrik Eijl, pleegdochter van Berta Cohen. Op 17 maart 1923 werd Mozes genaturaliseerd. In de bevolkingsadministratie werd hij omschreven als fabrikant van dames- en kinderkleding.
        Het echtpaar woonde eerst aan de Heerenstraat 3b en begon op dat adres een modemagazijn. Vier kinderen kregen Rossetta en Mozes in Rotterdam. Hierna volgt een biografische schets van hen – voor zover er gegevens beschikbaar waren.

Dit Catharina Lea Brücker met haar zoon Clarence. Zij is een van die vier kinderen Brücker. Zij heeft kunnen leven tot in 2001. Foto Website ‘Genealogieonline.nl’ 1. Catharina Lea Brücker (‘Dinnie’, 19 december 1917). Zij werd verpleegster in het joodse ziekenhuis aan de Schietbaanlaan. In de oorlog, op 4 december 1941, trouwde zij in Schiedam met Jacques Frank (Amsterdam, 11 april 1912). Zij doken onder in Amsterdam, maar werden volgens Joods Erfgoed Rotterdam (JER) ontdekt en naar kamp Westerbork gebracht. Daar beviel de zwangere Catharina op 3 mei 1943 van zoon:
		Clarence (soms ‘Clairence’). JER: “Zijn vader heeft zijn zoon één keer gezien, voordat hij getransporteerd werd naar Sobibor” − waar hij op 28 mei 1943 werd vermoord.
	De echtgenoot van Catharina, Jacques Frank, was zo gelukkig niet. Hij werd op 25 mei 1942 afgevoerd naar Sobibor, en daar vermoord op 28 mei. Naar verluidt heeft hij zijn zoon maar één keer gezien in kamp Westerbork. Foto Arolsen Archief         Catharina, die als tiener dans had gestudeerd, ging met anderen het entertainment in het kamp verzorgen. Een van de voorstellingen werd bijgewoond door Adolf Eichmann, als SS-kopstuk één van de hoofdverantwoordelijken voor de massamoord op de joden. Hij was in Westerbork aanwezig om een selectie te maken. Hij beloofde Catharina dat zij en Clarence naar Theresienstadt gezonden zouden worden en daar mochten blijven tot het einde van de oorlog”. Dit is ook zo gebeurd, zie: last_flamenco.asp         Na de oorlog hertrouwde Catharina met Berthold (‘Bert’, ‘Bertie’) van den Berg, die Clarence Frank bij die gelegenheid als zijn zoon adopteerde en hem zijn achternaam gaf. Dit was overigens Catharina’s derde huwelijk. Voor de oorlog, op 6 september 1939, was zij als 21-jarige in Rotterdam getrouwd met de 33-jarige inspecteur van het Nederlandsch Beheersinstituut Alouis Herman (‘Loe’) Son (Breda, 3.9.1906).         Zij scheidden klaarblijkelijk. Want op 22 maart 1942 verloofde Alouis zich met Betje (‘Bep’) Braadbaart (Dordrecht, 29 mei 1918), althans zo was het aangekondigd in het Joodsche Weekblad van de 20ste. Alouis en Betje zijn tegelijk vermoord in Sobibor, op 2 juli 1943, hij 36 jaar oud, zij 25 jaar.         Catharina is overleden in het Spaanse Murcia op 28 oktober 2001, op 83-jarige leeftijd. Volgens de website ‘Generalogieonline.nl’ kreeg Clarence twee dochters:
		Clair en
		Belinda.
2. Izaac Brücker (Rotterdam, 14 november 1919 – 11 maart 2003). Hij trouwde volgens ‘Genealogieonline.nl’ in Wenen met Alice Weiss (1920), en kreeg met haar twee kinderen:
		Robert (1947) en
		Elisabet Rosetta (Ellen-Roos).
3. Hendrika Brücker (‘Henny’, Rotterdam, 13 december 1921 – overlijden onbekend). Zij trouwde op 4 augustus 1945 in Schiedam met Richard Waller van Dam, Rotterddam, 16.4.1919). Volgens ‘Genealogieonline.nl’ overleefden zij beiden Auschwitz. Richard overleed op 10 maart 1994 in Amstelveen, 74 jaar oud. Het echtpaar kreeg twee kinderen:
		Dick Camille en
		Hugo van Dam.
4. Berta Brücker (‘Bep’, Rotterdam, 2 maart 1925 – overlijden onbekend). Zij trouwde op 13 mei 1946 in Schiedam met de 20-jarige Canadese soldaat-machinist Robert (‘Bob’) Romain Heaslip (Dunville, Ontario). Zij vertrokken naar Canada, waar zij volgens ‘Genealogieonline.nl’ twee dochters kregen:
		Anita en
		Gail Heaslip.

Bombardement
Waarom duikt Schiedam af en toe op? Dit was het laatste woonadres van Mozes en Rossetta.
        Behalve aan de Heerenstraat beschikte Mozes Brücker vanaf mei 1931 in Rotterdam over een tweede mantelmagazijn, aan de Weste Wagenstraat. Beide winkels gingen echter verloren bij het bombardement van 14 mei 1940. Het gezin verhuisde daarop naar Schiedam, waar aan de Hoogstraat 130 een nieuwe zaak kon worden geopend. Zelf woonden Mozes en Rossetta aan Plein Eendragt 27a. De winkel moest evenwel al aan het begin van de oorlog dicht, omdat Mozes als joods stond geregistreerd.
        Volgens de website Joods Erfgoed Rotterdam schreef hij op 27 april 1942 een brief aan Reichskommissar Seyss-Inquart. Hij was in Putna geboren uit niet-joodse ouders, betoogde hij. Hij veronderstelde dat de meldingsplicht voor joden ook op hem als Roemeen van toepassing was en dat hij daarom “vanwege dat misverstand als joods werd aangemerkt”.
        De Roemeense consul-generaal bevestigde de brief van Mozes. Maar dit heeft hem en Rossetta niet kunnen redden. Op de website van JER wordt uitgebreid beschreven wat er zoal gebeurde bij en met hen. Hier volstaat dat beiden uiteindelijk via kamp Westerbork in Auschwitz terechtkwamen, en daar de dood vonden.
        Merkwaardig is dat JER meldt dat Rosseta “meteen bij aankomst” is vergast. En dat Mozes, die in Auschwitz “nog heeft gewerkt als kleermaker”, in januari 1945 zou zijn “omgekomen tijdens een dodenmars in de buurt van Oranienburg”. Maar ‘Joods Monument’ stelt dat beide echtelieden op dezelfde dag zijn omgebracht, 6 maart 1943, zoals trouwens aan het begin van het artikel op JER ook staat.

Mozes en Rossetta hebben op verschillende adressen in Rotterdam een mantelmagazijn gedreven. Zij begonnen in de Heerestraat 3-5 (‘Voorwaarts’, 4.6.1927). Na het bombardement op Rotterdam, in mei 1940, weken zij uit naar de Hoogstraat in Schiedam (‘Rotterdamsch Nieuwsblad’, 5.9.1940). Foto’s Delpher

Zoon schildert foto van
de Mariënbornstraat na

Max Baris, zoals hij zich voorstelt op zijn website. Foto Privébezit

In maart 2023 reageerde Max Baris uit Hendrik-Ido-Ambacht op bovenstaand verhaal. Hij is “een rechtstreekse afstammeling” van Meijer Cohen, want hij is een zoon van Neeltje Cohen, die op haar beurt weer een dochter was van Meijer Cohen (1876-1936), de hoofdpersoon van het artikel. Meijer was weer een van de negen oorspronkelijke kinderen van Machiel Joseph Cohen en Helena van Stratum.
        Neeltje (1912-1982) trouwde met Pieter Baris (1905-1982) en kreeg met hem vijf kinderen, die allen nog in leven zijn, rapporteert Max, zelf geboren op 17 februari 1945, in de Hongerwinter. Zijn vader zat op dat moment in Duitsland, hij was afgevoerd tijdens de razzia van 10 op 11 november 1944 in Rotterdam, tezamen met zo’n 52.000 Rotterdammers. Het was de grootste razzia die de Duitse bezetter in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft gehouden.
        “Ik herinner me”, schreef Max de redactie, “dat mijn moeder het wel eens had over oom Dolf en tante Sophie, waarbij de naam van het concentratiekamp viel, met name als er een (doorslag)brief binnenkwam van notaris Nauta met de toewijzing van Wiedergutmachung. Maar, zoals dat bij de meesten die de oorlog hadden meegemaakt het geval was: er werd niet verder over gepraat. Wij waren nog jong, maar hebben nu nog talloze vragen, zoals dat de meesten vergaat. Daarom waardeer ik het zeer dat met  uw verhalen de geschiedenis levendig blijft.”
        Ter toelichting: oom Dolf is Adolf Cohen, een van de zes kinderen Cohen die bij de aanvang van de Tweede Wereldoorlog nog leefden. Na de oorlog bleken zij allen omgebracht. Adolf is vermoord in Auschwitz, op 21 januari 1943, 70 jaar oud, zie het overzicht in bovenstaand verhaal. Tante Sophie is de ongehuwde gebleven Sophia Cohen, ook zij is vermoord in Auschwitz, op 15 oktober 1942, 61 jaar oud.

De laatste
Max Baris vroeg de redactie nog of er voor de omgekomen leden van de familie Cohen nog een Stolperstein wordt geplaatst, de laatste Dordtse struikelstenen zijn immers in april 2023 geplaatst. Op dit punt moest Max teleurgesteld worden. Voor zover dat viel vast te stellen, woonden de negen kinderen Cohen geen van allen tijdens de oorlog in Dordrecht. En dat was het criterium voor Dordtse Stolpersteine: de slachtoffers woonden in de oorlog in Dordrecht of verbleven er.
        Jammer vindt Max Baris de ‘afwijzing’. Hij schreef: “Alhoewel we als min of meer bejaarde nabestaanden over een inmiddels goed ontwikkeld lang geheugen beschikken, kan niemand van ons zich herinneren van waaruit de familieleden opgepakt en gedeporteerd zouden zijn. Misschien dat we daar nog eens dieper in moeten graven. (Wat overigens ook tot teleurstellingen kan leiden. Ik heb eens geprobeerd na te gaan in welk huis mijn moeder in Sliedrecht in haar jeugd heeft gewoond; dat blijkt nu een parkeerplaats te zijn).” Maar ook Baris denkt inmiddels dat geen van de negen betrokken kinderen in de oorlog nog Dordtenaar waren. “We hadden ze graag een nagedachtenis gegund in de vorm van een steentje, maar ook zonder zullen ze niet worden vergeten.”
        De foto die bij bovenstaand verhaal staat, van de Mariënbornstraat, de straat waar de familie Cohen heeft gewoond, trof Max Baris nogal. Hij betwijfelt of het huis van zijn familie er op staat, maar vindt het niettemin “een prachtige plaat”, en gaat die nu naschilderen. Zie ter gelegener tijd maxbaris.nl.

Schilderij is voltooid

Het schilderij van de Mariënbornstraat, dat Baris toestuurde met de titel ‘The end of where it all started’. Foto Privébezit

Max Baris uit Hendrik-Ido-Ambacht heeft zijn schilderij voltooid.
        In het onderste kader hierboven kondigde Baris al aan dat hij eraan zou beginnen. Een archieffoto bij bovenstaand artikel van de Mariënbornstraat – waar de familie Cohen indertijd woonde – raakte en inspireerde hem, ook al weet hij niet of het huis van zijn familie er daadwerkelijk (nog) op staat. Niettemin wilde hij per se de straat naschilderen, meldde hij in maart 2023.
        Begin augustus 2023 liet Max Baris weten dat “de laatste hand heeft gelegd aan het schilderij”. Een afbeelding ervan voegde hij bij; zie hiernaast. De originele archieffoto was weliswaar in zwart-wit, “dus of de kleuren die ik heb gebruikt overeenstemmen met de werkelijkheid, weet ik niet”, e-mailde Baris. “Maar als ze fout zijn (en dat zullen ze wel), beschouw dat dan maar als een artistieke verdichting van de kunstenaar.”