NIEUWS

Nog meer foto’s ‘opgedoken’ van
Dordtenaren met een davidster

Is de foto van Elisabeth Schreuder-Blitz die begin juli op deze website werd geplaatst, werkelijk de enige van een Dordtse vrouw met davidster? De redactie meende zulks met stelligheid te kunnen beweren, maar het blijkt niet correct te zijn. Er zijn nóg twee foto’s tevoorschijn gekomen van Dordtse jodinnen die de verplichte ster dragen, foto’s waarvan het bestaan in de vergetelheid was geraakt. Daarnaast is er ook nog een foto van een man met davidster ‘gevonden’.

huwelijksreportage Mathilda en Abraham Stad

Rechts de foto zoals die nog altijd te zien is in de beeldbank van het Regionaal Archief Dordrecht. De foto is onderdeel van een huwelijksreportage die is gemaakt voor het echtpaar Stad. De davidster van Abraham is duidelijk zichtbaar, de ster van zijn echtgenote Mathilda alleen als je krachtig inzoomt.
Foto RAD (nummer 552_303485)

Beter
Kort nadat het nieuwsartikel over de foto van Elisabeth Schreuder-Blitz op de website was komen te staan (zie: Elisabeth_Blitz) reageerde Sander van Bladel, senior medewerker van het Regionaal Archief Dordrecht (RAD). De redactie had de foto via hem aangeboden aan het RAD, om deze vanwege het fotohistorisch belang ervan op te nemen in de beeldbank. De toegezonden foto was een betere, duidelijker afdruk van een foto die al bekend was, en bijvoorbeeld behalve op deze site ook op de website van ‘Joods Monument’ staat. Deze foto hoort in het archief, redeneerde de redactie.
         Van Bladel liet weten dat de aanwinst te zijner tijd zal worden opgenomen in de beeldbank. Máár: hij wees de redactie er ook op dat er nóg een foto bestaat die een vrouw met davidster laat zien, namelijk foto nummer 552_303485.
         Die foto is gemaakt bij het huwelijk van Mathilda (‘Tilly’ of ‘Til’) Stad en Abraham (‘Bap’) Sons in de Dordtse synagoge aan de Varkenmarkt, op 15 juli 1942. Binnen een jaar na de plechtigheid schonden de nazi’s hun huwelijksgeluk: de jonggehuwden waren dood. Mathilda (Rotterdam, 14 november 1916) is vermoord in Auschwitz op 14 september 1942, 25 jaar oud; Abraham (Den Haag, 6 november 1912) in Seibersdorf op 31 maart 1943, 30 jaar oud.

Bedrukt
Op de foto kijken Mathilda en Abraham allerminst vrolijk, eerder bedrukt, bezorgd. Misschien kwam het door de ernst van de plechtigheid, maar misschien (ook) doordat de bruiloft midden in de oorlog plaatshad. Abraham draagt de davidster en een witte bloem. Mathilda draagt een sluier en een strik om de hals, en op de borst een davidster.
        Van Bladel schreef het al in zijn e-mail: dìe ster is “erg vaag”. Daar heeft hij gelijk in: pas na almaar verder inzoomen, zijn, nog steeds vaag, de contouren van een davidster te zien. Zo onnadrukkelijk is de ster op deze vrij bekende foto, dat de redactie zich deze niet herinnerde als een foto van een Dordtse-vrouw-met-davidster. Met andere woorden: Elisabeth Blitz is beslist niet de enige, maar de tweede vrouw met ster.
        Nu zij gewezen was op de foto van het bruidspaar, zocht de redactie verder. Zij herinnerde zich wél jaren geleden foto’s van hetzelfde huwelijk in het boek De Verdwenen Mediene Dordrecht te hebben aangetroffen. Het boek, verschenen, in 1995, werd er weer eens bij gepakt en inderdaad: op de pagina’s 38, 39 en 40 staan drie foto’s uit de huwelijksreportage die indertijd voor Mathilda en Abraham is gemaakt.
        Op de foto’s op pagina 38 zijn de sterren van het bruidspaar zeker niet te zien: zij zitten in een bank en een houten wand ontneemt het zicht op de ster. De foto op pagina 39 laat uiterst rechts en uiterst onscherp Abraham zien, met op de borst de ster. Maar die herken je alleen als je weet dat hij die draagt.

Matje Cohen

Op deze foto is de moeder van Mathilda, Matje Cohen, te zien met een davidster. De foto staat alleen in het boek ‘De Verdwenen Mediene Dordrecht’, zij ontbreekt in de beeldbank.
Foto RAD

Wit kleed
Dan pagina 40. Een oudere, naamloze vrouw staat naast het bruidspaar dat een wit gebedskleed (talliet, tallit of talles) over de hoofden heeft gekregen. Dat is de moeder van Mathilda, Matje (‘Marian’) Cohen (Rotterdam, 1 augustus 1886). Daarover straks meer. Matje is de echtgenote van David Stad (Rotterdam, 8 december 1884).
        Nu we er als redactie scherper op letten, is twijfelloos bij Matje de davidster te zien. Waarmee nu al een derde foto is ‘ontdekt’ van een Dordtse-vrouw-met-ster.
        Wat evenwel vreemd is, is dat de foto van het bruidspaar in de beeldbank niet in het boek voorkomt. En andersom zijn de drie foto’s in het boek niet op te roepen in de beeldbank. Hoe zit dit?
        Sander van Bladel kan de omissies uitleggen. “In de tijd dat het boek ‘De Verdwenen Mediene Dordrecht’ samengesteld ging worden, is er een oproep gedaan om beeldmateriaal aan te leveren. Vandaar dat er in de fotoverantwoording achterin het boek staat: ‘GAD aanwinst atlas 1988’ (Het RAD heette toentertijd nog het GAD, Gemeentelijke Archief Dienst.) Maar slechts een enkele foto is daarna ook in de collectie van het archief opgenomen. Veel andere foto’s zijn teruggegaan naar de schenker(s). Wie in dit geval de schenker geweest zou kunnen zijn, weet ik niet.”

Oma
Is misschien Marianne Bont-Sons een van die schenkers geweest? Zij is immers directe familie: Matje Stad-Cohen en David zijn haar oma en opa.
        De redactie neemt contact op met haar. Marianne, ook wel Marian of Janneke genoemd, kan de oudere vrouw op pagina 40 direct identificeren: het is haar oma, getooid in zwarte kledij. Zij wijst op de vrouw die naast haar staat, in witte kledij. Dat is “Annie Sons, de zuster van mijn vader Louis Sons. En dus ook een zuster van de bruidegom, Abraham Sons. Een zogenaamd dubbel huwelijk.”
        Voor de volledigheid: oma Stad-Cohen heeft de oorlog overleefd – net als haar man. Zíj stierf in Dordrecht op 26 februari 1956, op 70-jarige leeftijd. David overleed enkele jaren later, op 28 november 1963, in de ouderdom van 78 jaren. Het echtpaar woonde aan de Burg. de Raadtsingel, op nummer 77.

Huwelijk Mathilda en Abraham

In haar album bevindt zich ook deze foto van het huwelijk in de synagoge, maar zij toont meer dan de eerste foto bij dit artikel, die blijkbaar is aangesneden.

Uitsnede
Marian Bont-Sons is evenwel niet de schenkster van de foto’s, vertelt ze. Maar zij beschikt wel over twee foto’s van het bruidspaar, “de enige die ik heb”. De ene foto is volledig identiek aan de foto in de beeldbank van het RAD, alleen de uitsnede is ietsje anders. Rechts is meer te zien van de man die de plechtigheid leidde, wellicht de rabbijn of anders de voorzanger (chazzan).
        De andere foto is een onbekende, een privéfoto waarop Mathilda en Abraham aanmerkelijk vrolijker staan afgebeeld, Hij rookt ontspannen een sigaret. De foto is bewijsbaar op de dag van het huwelijk gemaakt; de echtelieden dragen nog hun trouwkleding. De stemming is opgeruimder, de foto zou dus na de bruiloft kunnen zijn gemaakt.
        Maar wat ook belangrijk is: op deze foto is veel beter te zien dat Mathilda op haar bruiloftsjasje een ster draagt.
        Al met al zijn er in plaats van één nu ineens vier foto’s ‘voorhanden’ van een Dordtse- met-davidster: Elisabeth en Mathilda. En zijn er drie van een Dordtse man met ster, alle Abraham Sons betreffend, al is die ster op één ervan nagenoeg onzichtbaar.

Mathilda en Abraham, misschien na de huwelijksplechtigheid

Een vrolijke foto, van Mathilda en Abraham, misschien na de huwelijksplechtigheid gemaakt of nog ervoor. De davidster van Mathilda is ietsje duidelijker te zien. De foto komt uit de verzameling van Marianne Bont-Sons.
Foto Privéalbum M. Bont-Sons