NIEUWS
Website Kamp Westerbork geeft
ook drie Dordtenaren een gezicht
Drie joodse Dordtenaren komen tot dusverre voor in de omvangrijke serie Westerborkportretten, die de staf van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork aan het opbouwen is. Het zijn de huisarts Oscar Cahen, oud-antiquair Mozes van Dam en de advocaat Emanuel Hamburger. De website van Kamp Westerbork kent ook nog de categorieën Bevrijdingsportretten, Verzetsportretten, Onderduikportretten en portretten van Sinti en Roma. Maar daar maken Dordtenaren (vooralsnog) geen deel van uit.
 |
De website van Kamp Westerbork biedt naast de Westerborkportretten ook nog andere portretten, |
Educatie
De portretten vormen “een uniek educatief project, waarbij de geportretteerden zelf, of anders nabestaanden, studenten en scholieren een biografisch portret kunnen aanleveren, dat geplaatst kan worden op de website”, licht Patrick Prinsen, medewerker educatie, toe. De opzet van het project is bovenal om “de slachtoffers weer een naam en een gezicht te geven”. “Zo blijft de herinnering aan hen levend.” In totaal zijn 107.000 mensen opgesloten geweest in Westerbork. Van hen zijn er 102.000 vermoord, de resterende vijfduizend wisten te overleven.
De Sinti- en Romaportretten omvat nog pas dertien verhalen – dertien van de 578 Sinti, Roma en woonwagenbewoners die op 16 mei 1944 op verschillende plaatsen in Nederland bij razzia’s zijn gearresteerd. Ze werden weggevoerd naar Westerbork. Drie dagen later werden 245 van hen gedeporteerd naar Auschwitz-Birkenau. Slechts 31 personen overleefden de oorlog.
De serie Verzetsportretten beschrijft de verzetsstrijders die op 20 september 1943 in het crematorium van Westerbork zijn gefusilleerd. Hun stoffelijke resten werden begraven achter het gebouw. Hun namen kwamen op het Verzetsgraf te staan, dat in 1949 werd onthuld. Na de bevrijding is in de buurt van het crematorium de as opgegraven van 46 verzetsmensen, twee represailleslachtoffers en vier joden. Zij waren in 1944 op de fusilladeplaats geëxecuteerd. Tevens zijn de lichamen gevonden van zes mensen die op 3 oktober 1944 in Zwolle waren doodgeschoten.
Gefilmd
De Bevrijdingsportretten betreffen de 850 gevangenen die nog in Westerbork aanwezig waren, toen het kamp op 12 april 1945 door Canadese soldaten werd bevrijd. Deels waren dit mensen “die al langere tijd in het kamp verbleven”, deels opgepakte onderduikers, “die na vertrek van de laatste trein in kamp Westerbork aankwamen”. Op 12 april 2015 is uitgebreid stilgestaan bij de bevrijding van het kamp, onder andere met het project Bevrijdingsportretten. Voor deze portretten zijn korte biografieën van overlevenden geschreven, gefilmd, als audio-portret opgenomen of kunstzinnig verwerkt.
Bij het samenstellen van alle portretten, benadrukt de website, “is uitgebreid onderzoek verricht in diverse archieven in binnen- en buitenland”. “Een belangrijk deel” van de portretten is totstandgekomen in samenwerking met de geportretteerden zelf, of door nabestaanden van hen.
Maar sommigen hebben geen familie of nabestaanden meer. In dat geval heeft het kamp scholieren uit het basis- en voortgezet onderwijs in heel Nederland gevraagd om historisch onderzoek te doen voor een persoonlijk levensverhaal over een inwoner uit de eigen gemeente die tijdens de oorlog is vervolgd. Op die manier kunnen de leerlingen “meehelpen” de 107.000 slachtoffers “hun Naam en Gezicht terug te geven”.
Op de voormalige appèlplaats zijn, in een kaart van Nederland, 102.000 stenen geplaatst, “voor een moeder, een opa, een broer, een vriendin en een klasgenootje”. Het virtuele herinneringsboek met de korte biografieën over de 102.000 mensen achter die stenen, sluit hier in feite bij aan.
Er liggen nog tientallen Westerborkportretten klaar, maar deze worden pas zichtbaar, zodra ze zijn nagekeken. De website Westerborkportretten is overigens al gestart in 2001. Maar sinds 2018-2019 is er een nieuwe website, waarvoor volgens Prinsen “alle toen bestaande portretten nog eens zijn gecontroleerd en aangevuld”. Ook zijn sindsdien veel nieuwe portretten toegevoegd. In het voorjaar van 2023 omvatte deze reeks 937 korte levensbeschrijvingen.
 |
Mozes van Dam heet de Dordtenaar aan wie een zogeheten Westerborkportret is gewijd. |
Foto’s
Van de drie Dordtse slachtoffers is Oscar Cahen (Leiden, 25.9.1874) de enige die in een vernietigingskamp is vermoord, in Sobibor op 13 maart 1943 (68 jaar oud).
In het biografisch portret van hem (zie link) worden foto’s getoond van bijvoorbeeld hemzelf, een krantenbericht, de Stolperstein die voor hem is gelegd, en verder documenten, zoals de arrestatiekaart en een circulaire. Daarin deelt Cahen mee dat hij noodgedwongen, want op last van de Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse gebied, stopt als huisarts, na 33 jaren (zie verhaal 22).
Weduwnaar Mozes van Dam (Dordrecht, 11.1.1847) was 95 toen hij al in Westerbork − dat voor meer dan 100.000 in Nederland levende joden, 245 Sinti en Roma en tientallen verzetsstrijders gold als hét doorgangskamp naar de concentratiekampen − overleed. Dat was op 3 december 1942. Hij was kort daarvoor gearresteerd in Rotterdam, waar hij bij zijn jongste dochter Sara op het Stadhoudersplein woonde, op nummer 18b. Ondanks zijn hoge leeftijd “werd de oude man werd net als de anderen gedwongen naar het station te lopen”, vertelt de website over de dag van Mozes’ arrestatie in Rotterdam.
Mozes had met Rosetta van Ploeg negen kinderen gekregen, van wie er drie al voor de oorlog overleden. Dat gold ook voor Rosetta: zij is gestorven op 7 december 1936, op 86-jarige leeftijd.
Na aankomst in Westerbork kreeg Mozes eerst een plek in barak 81, ook behorend tot het ziekenhuis. “Hij heeft er enkele weken gelegen en is op 3 december 1942 overleden, om half negen ’s avonds in barak 6 van het ziekenhuis.” Vijf dagen na zijn overlijden is Mozes aanvankelijk begraven op de joodse begraafplaats in Assen, op 8 december. Later is hij herbegraven op de joodse begraafplaats Toepad in Rotterdam.
Mozes is het oudste Holocaustslachtoffer onder de Dordtse joden, zie verhaal 240 op deze site. Het verhaal over hem op de Westerbork-site bevat enkele foto’s van hem, zie link.
Executie
Emanuel Hamburger (Nijkerk, 8.8.1901) was aanvankelijk geschiedenisleraar, eerst in Zierikzee, daarna in Dordrecht. Later werd hij advocaat, met een kantoor aan het Vlak, op nummer 2. Ook was hij Statenlid voor de SDAP. Hij dook onder, maar werd verraden door een oud-leerling, zie verhaal 38. Hamburger is geëxecuteerd langs een rijksweg in de Hoeksche Waard, bij Heinenoord, op 18 februari 1945, 43 jaar oud.
Het biografisch portret van hem bevat foto’s en krantenknipsels, zie link.
