NIEUWS

Holocaustmonument in Berlijn
herdenkt ook vijf Dordtenaren

In het ondergrondse informatiecentrum van het Holocaustmonument in Berlijn worden ook vijf geboren (en vermoorde) Dordtse joden herdacht. Hun namen en andere biografische gegevens worden er permanent omgeroepen in het zogeheten Raum der Namen. Dit gebeurt al vanaf het moment dat het monument werd ingewijd, op 12 mei 2005, maar is eerst vijftien jaar later bij toeval ontdekt, toen een lid van de Dordtse werkgroep Stolpersteine de ondergrondse expositieruimte weer eens bezocht.

Abstractie
De Namenruimte, een van de vier ruimten van het informatiecentrum, is bedoeld om de joodse Holocaustslachtoffers voor de vergetelheid te behoeden. Of, zoals de website stelt: ‘Im Raumen der Namen geben wir die Erinnerung an sie zurück.” Zes miljoen doden zijn door de nazi’s vernietigd, een onbevattelijk aantal. In de Namenruimte wordt geprobeerd die abstractie terug te brengen tot individuele mensen door ze uit hun anonimiteit te bevrijden en ze bij name te noemen.
        Daartoe worden biografische gegevens over hen gereconstrueerd, wat volgens de Stiftung Denkmal “een moeilijk en langdurig proces” is. Tot nog toe zijn er (stand juni 2020) 3,2 miljoen namen bekend, van wie meer dan 70.000 biografieën zijn samengesteld. De zoektocht gaat nog altijd verder. In de Namenruimte worden de namen en levensbeschrijvingen hardop voorgelezen: Hörbiographien. Wie ze allemaal zou willen horen, doet daar zes jaar, zeven maanden en 27 dagen over, is berekend.

Raum der Namen

In de schaars verlichte Namenruimte (Raum der Namen) worden op vier wanden tegelijk de namen getoond van vermoorde Europese joden. Om die allemaal te kunnnen beluisteren, zou een bezoeker er zeven jaar moeten blijven zitten.
Foto Stiftung Denkmal/Marko Priske

Gedempt
Waar in de andere ruimten foto’s zijn te zien, is daar in de Namenruimte geen sprake van. Hier worden op vier wanden tegelijk de namen en eventuele biografieën geprojecteerd. De luisteraar kan er op een bank zitten. Het licht is gedempt, de sfeer sereen. Als er nog geen levensbeschrijving beschikbaar is, worden in ieder geval de naam, het geboortejaar en het jaar getoond, waarin de desbetreffende persoon werd omgebracht.
        Van de vijf Dordtenaren die hier worden ‘omgeroepen’, zijn redelijk complete biografieën voorhanden, in het Duits en in het Engels, die kunnen worden opgezocht via deze link: holocaust-denkmal-berlin.de/raum-der-namen/biographien. Het valt op dat de website aanmerkelijk voorzichtiger is over de doodsoorzaak dan bijvoorbeeld de Nederlandse herdenkingswebsite ‘Joods Monument’. Waar in Nederland steeds uitdrukkelijker wordt gezegd dat iemand expliciet is vermoord of omgebracht of vernietigd, reppen de Duitsers hier vaak nog van ‘starb’, stierf.

Vermoedelijk
Dit zijn de Dordtse slachtoffers die nú in het informatiecentrum worden herdacht. Het is mogelijk dat het aantal van vijf in latere jaren wordt uitgebreid. In totaal telt Dordrecht 206 Holocaustslachtoffers.

         1. Jeanette Andriesse, geboren Dordrecht 19 augustus 1860, vermoord in Sobibor, 26 maart 1943, 82 jaar oud. De joodse gemeenschap waartoe zij behoorde, telde in 1930 meer dan driehonderd leden. Eind augustus 1942 werd zij vanuit kamp Westerbork naar Sobibor gedeporteerd, waar zij “vermutlich mit Giftgas erstickt wurde”. Jeanette hoort overigens officieel met dubbel ‘n’ te worden geschreven.
         2. Theodora Blitz, geboren Dordrecht, 21 januari 1888, vergast in Auschwitz, 9 november 1942, 54 jaar oud. Zij werkte vijftien jaar als lerares op een lagere school, en stichtte met haar man Isaäc Blitz een gezin in Rotterdam. Merkwaardig is dat haar eigen achternaam (Witstein) niet wordt vermeld.
         3. Esther van der Meusen, geboren Dordrecht, 21 februari 1879, gedood in Auschwitz, 23 november 1942, 63 jaar. De website is voorzichtiger. Zij is daar “unter nicht genauer bekannten Umständen” gestorven. Verder zijn er geen bijzonderheden, de informatie over haar is dezelfde als bij Jeanette Andriesse.
         4. Mozes Redlich, geboren Dordrecht, 14 juli 1854, vermoord in Sobibor, 16 juli 1943, 89 jaar oud. Aan het begin van de oorlog woonde hij in een bejaardentehuis voor joodse mannen en -vrouwen in Den Haag. De website stelt dat hij in Sobibor “vermutlich met Motorabgasen vergiftet” is.
         5. David Mozes van Tijn, geboren Dordrecht, 19 januari 1905, omgebracht in Auschwitz, 30 april 1943, 38 jaar oud. David dreef een groothandel in modeartikelen.

Holocaustmonument in Berlijn

Het Holocaustmonument in Berlijn, een veld met 2711 ijzige betonblokken. Eronder bevindt zich het informatiecentrum.
Foto Stiftung Denkmal/Marko Priske

Picknick
Het informatiecentrum ligt onder het indrukwekkende Holocaustmonument, vlakbij de Brandenburger Tor. Officieel heet dit golvende veld met 2711 even donkergrijze als ijzige betonblokken Denkmal für die ermordeten Juden Europas. Bezoekers kunnen er doorheen lopen. Roken, lawaai maken en alcohol drinken is er verboden, zo ook klimmen. Maar sommigen springen er doodleuk onrespectvol overheen, alsof het een speeltuin is. Of picknicken er.
        Maar wie omhoog en omlaag loopt door de nauwe ‘gangetjes’ en de dikwijls hoge blokken, raakt enigszins gedesoriënteerd en geïsoleerd. De ontwerper, de Amerikaanse architect Peter Eisenman, heeft dat met opzet gedaan: de weg kwijtraken, het besef van tijd en ruimte verliezen, symboliseert voor hem het lot van de joodse bevolking in de nazitijd.
        De werkzaamheden aan het monument begonnen op 1 april 2003. In 2005 was het veld, dat 19.000 vierkante meter meet, voltooid. Het onderliggende informatiecentrum is bedoeld om de vervolging en vernietiging van Europese joden te documenteren. Het trekt gemiddeld een half miljoen bezoekers per jaar. Tijdens de coronacrisis is het maandenlang gesloten geweest, maar vanaf 30 juni 2020 zijn bezoekers er weer welkom.