NIEUWS

Betere versie van historische foto
met Dordtse jodin plots opgedoken

Het is eigenlijk ongelooflijk.
        Begin juli 2021 kreeg de redactie van deze website zomaar, uit het niets, een foto toegestuurd, die zij onmiddellijk herkende. De foto toont Elisabeth Blitz en het is de enige foto waarop een Dordtse jodin is te zien met een Davidster. Als zodanig is de opname foto-historisch een zeldzame. Het achtergrondverhaal erover staat elders op deze website, bij verhaal 204.
        Maar de toegezonden foto is duidelijker, scherper en bovenal toont zij meer context: de straat waarin zij stond toen zij in de oorlog werd gefotografeerd, is nu ineens herkenbaar. Wat alles nog bizarder maakt, is dat de herkomst van deze ‘nieuwe’ foto volstrekt vaag is. Degene die haar naar de redactie stuurde, weet niet eens waar de foto vandaan komt. Zij lag in een doos met andere foto’s – méér is er niet over bekend.
        Wat de kwestie nu zo ongelooflijk maakt, is dat de ‘toestuurder’ verhaal 204 niet eens kende. Hij meende er alleen maar goed aan te doen de foto naar de redactie van deze website te e-mailen.
        In dit aanvullende nieuwsartikel: een raadselachtige foto (enigszins) verklaard.

raadselachtige foto uit de Collectie-Beerman

De betere, duidelijker foto die Johan de Korte toestuurde. De herkomst van deze foto is volstrekt vaag.
Foto Collectie-De Korte

Bezwaar
Hoe zit het precies?
Twee jaar geleden werd op deze website een unieke foto geplaatst, die al enige tijd circuleerde op de website van ‘Joods Monument’ en op die van ‘Geni’. De redactie van de Dordtse Stolpersteine-website liet de foto lang niet op haar eigen site zien. Nabestaanden van de familie Blitz maakten daar desgevraagd bezwaar tegen. Dat veranderde toen werd achterhaald wie de foto in eerste instantie op internet had gezet.
        Dat bleek Simcha Barak te zijn, afkomstig uit Dordrecht. In Nederland heette hij nog Patrick Stolk, sinds hij in Israël woont, in Susya, noemt hij zich Simcha Barak. Hij had de foto hoogstpersoonlijk gekregen van zijn grootmoeder, Christina Francisca Proost-Schreuder, die een dochter is van Elisabeth Schreuder-Blitz. En Simcha gaf als huidig eigenaar van de foto onverwijld toestemming om deze te gebruiken voor de Stolpersteine-website.
        Dit speelde zich allemaal begin 2019 af. Na de publicatie werd het stil.

Dame
Op de eerste dag van juli 2021 ontving de redactie een e-mail van Johan de Korte, een geboortige Dordtenaar van 70 jaar. Hij vertelde dat hij van een oudere, joodse vriend van hem bijgevoegde foto had gekregen, die hij nu op zijn beurt doorstuurde naar de redactie. De foto was een vreugd om te zien: zij is veel helderder dan het exemplaar dat tot nog toe bekend was. En zoals gezegd: je kunt nu ook waarnemen wáár “de dame met haar ster”, zoals De Korte haar omschreef, zo schuchter, zo omgemakkelijk in de camera had gekeken.
        In verhaal 204 werd nog, bij gebrek aan betere gegevens, gesteld dat de foto “vermoedelijk” in de Kromme Elleboog was gemaakt. Dit was het binnenstadsstraatje waar de familie Blitz immers woonde, op nummer 8. Maar De Korte, ingewijd in zijn eigen stad, corrigeerde dat: het moet de Nieuwe Lampetsteeg zijn. Deze lag tussen de Kolfstraat en de Kromme Elleboog, in het verlengde van de Blindeliedengasthuissteeg. Als bewijs stuurde hij een dag later een link naar een foto van die (verdwenen) steeg toe, die hij had gevonden in de beeldbank van het Dordtse archief (zie hiernaast).
        De Korte heeft gelijk. Op de archieffoto, genummerd 555_32387, in de jaren zestig gemaakt door de fotograaf van Openbare Werken Henk Boshoven, zijn zonder meer de huizen te herkennen die achter Elisabeth staan. Op de archieffoto zijn de panden rechts van haar al gesloopt; op die plek staat nu de auto. De Korte zat er ook in ander opzicht niet naast: Elisabeth trouwde op 1 maart 1928 met weduwnaar en vader van negen kinderen Gijsbertus Stephanus Schreuder (Dordrecht, 27.11.1899) en woonde al decennia in die Nieuwe Lampetsteeg, op nummer 3 rood. Dus is het alleszins verklaarbaar waarom Elisabeth in de Lampetsteeg stond te ‘poseren’: dichtbij huis.

raadselachtige foto uit de Collectie-Beerman

De ‘nieuwe’ foto links laat beter zien waar Elisabeth Blitz stond toen zij werd gefotografeerd: in de Nieuwe Lampetsteeg. De archieffoto rechts uit de jaren zestig toont deze steeg. De huizen rechts van Elisabeth (zie de witte regenpijp) waren ondertussen al afgebroken, op die plaats staat nu de auto.
Foto Regionaal Archief Dordrecht (RAD, nr. 554_32387)

Jetty?
Op één punt echter had De Korte het echter mis. Hij zei dat achterop de foto de naam Jetty Brandon stond. Werd de vrouw met de ster zo genoemd, of was hier sprake van een vergissing? Is Jetty onderdeel van de in Dordrecht bekende familie Brandon (zie verhaal 60), is zij, voluit Henriëtte genaamd, het zelf of is het een zus van haar? Vragen te over, De Korte hoopte dat de redactie de vrouw met de ster kon traceren.
        De redactie liet De Korte, coördinator van de commissie Kerk en Israël van de Andreaskerk in Wielwijk, per ommegaande weten dat de foto niet een zekere Jetty Brandon toont, maar onvoorwaardelijk Elisabeth Blitz. Een familielid van haar, achterkleinkind Simcha Barak, had dat zelf twijfelloos te horen gekregen van zijn grootmoeder Christina. “Leest u verhaal 204 er maar op na”, e-mailde de redactie.
        Dat deed De Korte en daarna schreef hij dat de naam Jetty Brandon inderdaad onjuist moet zijn. Hij kende de geschiedenis van de foto niet, pas nu weet hij hoe het zit.

Doos
Maar hoe was De Korte in het bezit gekomen van de foto?
        Dat lichte hij toe. Een oudere joodse vriend van hem had de foto recentelijk gekregen van niet-joodse kennis, iemand die de vriend tot voor kort niet kende. Bij die kennis had de vriend uit een doos met foto’s en ansichtkaarten de foto “gevist” waarop Elisabeth Blitz staat. In de doos zaten “verder geen foto’s die een relatie tot joodse families” hadden. Deze ene foto was de vriend “direct opgevallen”, omdat op de jurk van de vrouw een Davidster gespeld zat.
        Hoe de kennis weer aan de foto was gekomen, was volgens de vriend van De Korte “niet meer” te achterhalen, ook al omdat die kennis geen joodse afkomst heeft.
        Vaag, vager, vaagst – aldus valt het relaas samen te vatten. De foto kan evengoed een privékiekje zijn dat verdwaald is geraakt in Dordrecht, als misschien wel een professionele foto van een jodin met jodenster, die tijdens de oorlogsjaren in Dordrecht is verspreid.
        Van alles is mogelijk, maar niets is zeker.

Rabbinaat
Verhaal 204 heeft De Korte en zijn vriend “zeer verrast”. Zij beseffen nu dat de foto “een bijzondere geschiedenis en betekenis” heeft. Dat wordt geaccentueerd door het feit dat het uitgerekend de foto van zijn overgrootmoeder Elisabeth Blitz was, die Simcha ertoe bracht om samen met een Dordtse vriend van hem, Lambertus Woudwijk, uit te zoeken wat hij al langer vermoedde: namelijk dat hij joods is.
        Zij zochten geboortebewijzen op van zijn familie om zekerheid te krijgen. Vervolgens benaderde Simcha, nog Patrick geheten, het rabbinaat in Amsterdam, en dat erkende het: Patrick is inderdaad van joodse afkomst. Hij emigreerde vervolgens naar Israël, waar Lambertus al een halfjaar eerder was neergestreken, in Susya. Lambertus gaat zich Aryel Tsion noemen. Patrick Stolk heet voortaan Simcha Barak als eerbetoon aan zijn familie: Barak betekent in het Hebreeuws Blitz.
        Met andere woorden: de foto heeft Patrick in Israël gebracht, concludeerde De Korte uit verhaal 204. Dat ontroerde hem.
        Dat raakte hem vooral, omdat De Korte “veel belangstelling” heeft voor de geschiedenis van het joodse volk en het jodendom. “Ik draag dit volk een bijzonder warm hart toe, wat alles te maken heeft met mijn christelijk geloof.” Met zijn vriend, die liever anoniem blijft, deelt De Korte bovendien de interesse voor de geschiedenis van Dordrecht, en die van het joodse leven van voor en na de Tweede Wereldoorlog.

Ontroerd
En Simcha Barak zelf? Hoe reageert hij op de betere versie van de historische foto – die hem vanzelfsprekend digitaal terstond is toegestuurd?
        Aryel Tsion is nog altijd degene die namens Simcha het woord voert. Barak heeft onder andere een gehoorhandicap, Aryel staat hem bij, ook bij correspondentie.
        Nadat hij Simcha heeft ingelicht, zegt hij dat Simcha “zeer verrast” was en “ook ontroerd” om de foto te krijgen. “Heel bijzonder. Hij had niet gedacht ooit een betere te krijgen. Bijzonder veel dank voor de foto. Het is door hem zeer gewaardeerd.”