Het voorbije joodse dordrecht

Na 75 jaar: raadsel rond een boek wordt opgelost

omslag van Wildeman’s boek, en de notitie op de titelpagina: “Van Roska Polak”

De omslag van Wildeman’s boek, en de notitie op de titelpagina: “Van Roska Polak”.
Foto’s Maartje Wildeman

Na 75 jaar is een klein raadsel opgelost. Dordtenaar Gerrit Wildeman weet nu eindelijk wie Roska Polak is, de naam die in een kinderboek staat dat hij sinds de oorlogsjaren bezit.

         De Club van Rustoord is de titel van dit boek, dat is geschreven door B. van Huët. Het is gepubliceerd in 1931 en bevat meerdere illustraties van Adri Alindo. Indertijd is de uitgave “aangeboden” door de Rotterdamse firma de Erven Wed. J. van Nelle in Rotterdam. Misschien was het wel een bepaalde (zegeltjes-)actie van deze koffiefabrikant.
         In het exemplaar dat Gerrit Wildeman, geboren in 1928, al decennia bewaart, staat binnenin geschreven, op de titelpagina: “Van Roska Polak”. Maar wie is in vredesnaam Roska Polak?
         De naam zei Wildeman niets, het stond hem totaal niet bij. Zijn dochter Maartje heeft in 2014 eens geïnformeerd bij de werkgroep Stolpersteine Dordrecht, die toch bezig was met onderzoek naar joodse Dordtenaren. Maar een Roska Polak werd indertijd niet in openbare archieven aangetroffen.

Gerrit Wildeman houdt de steentjes voor Fedor en Magdalena Jacob vast

Gerrit Wildeman houdt de steentjes voor Fedor en Magdalena Jacob vast,
voordat ze worden ingemetseld.
Foto Redactie Website

Stoep
Twee jaar later wordt in de Frans Lebretlaan in Dordrecht, in de stoep bij nummer 13, een Stolperstein gemetseld. Het steentje is een eerbetoon aan Fedor Jacob en Magdalena Jacob. Fedor is tijdens de oorlog omgekomen bij het bombardement op Den Haag, op 3 maart 1945. Magdalena is zijn piepjonge dochter, die was geboren in 1940, en die omkwam in kamp Westerbork, op 17 december 1942.
         Fedor was op 26 april 1940 in het hoekhuis op de Lebretlaan komen wonen, samen met zijn zwangere vrouw, de Hongaarse Piroska Frajmovics. Enkele weken ervoor, op 10 april 1940 waren ze in Den Haag getrouwd. In Dordrecht gaat Fedor werken als bedrijfsleider bij het Dordtse filiaal van Gerzon. Even later barst de oorlog uit.
         Aan de andere kant van de straat woont Gerrit Wildeman, toen nog een jongen van twaalf. Hij komt vaak en graag langs bij zijn nieuwe buren. Vooral was hij verzot op het ligbad van Fedor en Piroska.
         Tijdens de steenlegging in 2016 staat Gerrit Wildeman, een oudere man nu, eerbiedig met de steentjes voor Fedor en Magdalena in de hand, terwijl sprekers spreken. Een van hen is zijn dochter Maartje, overgekomen uit Amsterdam. Zij vertelt de aanwezigen over dat raadsel: Wie was toch die Roska Polak? Wat is er van haar geworden?




Maartje Wildeman vertelt omstanders het verhaal van het boek van haar vader

Maartje Wildeman vertelt omstanders
het verhaal van het boek van haar vader.
Foto Redactie Website

Adoptie
In het weekeinde voor de steenlegging had zij nog een laatste poging ondernomen om de identiteit van Roska te achterhalen. En warempel, ze had de oplossing gevonden.
         Op de website van de Dordtse werkgroep staat een verhaal over Fedor en Piroska (zie nummer 83). Daarin wordt gemeld dat Piroska (Boedapest, 06.04.1915), die in 1925 door haar ouders was afgestaan, in Nederland is geadopteerd door Jacob en Magda Polak uit Den Haag.
         Deze adoptieouders gaven Piroska hun eigen achternaam, Polak. Piroska, die ook wel Rossi of Roska werd genoemd, is met andere woorden de Roska Polak die in het boek staat dat Gerrit Wildeman al sinds zijn jeugd heeft. “Het boek van was zijn buurvrouw geweest!”, meldde Maartje Wildeman. “Kennelijk heeft zij het ooit aan mijn vader gegeven. Dat herinnerde hij zich niet. Ook heeft hij zich nooit gerealiseerd dat Roska Rossi is, zoals hij de buurvrouw noemde.” Zeven decennia later toont Gerrit Wildeman, in gezelschap van zijn dochter, de huidige bewoners van het hoekhuis, Rinder en Alice Sekeris, het boek met de naam van een vorige bewoonster, Roska Polak, en worden buiten herinneringssteentjes geplaatst. Maartje: “De cirkel is rond.” En: “Ik was niet de enige met kippenvel.”
         Roska Polak heeft de oorlog overleefd. Zij krijgt nog eens twee andere achternamen, door nieuwe huwelijken: Van der Leeuw en Van Iersel. Op 6 september 1983 is Piroska Frajmovics-Polak-Jacob-Van der Leeuw-Van Iersel overleden, 68 jaar oud.