Het voorbije joodse dordrecht

Holocaustoverlevende Sander:
al na een maand weg uit Dordt

Dit is de woning (met de blauwe toegangsdeur) aan de Singel in Dordrecht, op huidig nummer 197, waarin Sander Secrève is geboren in 1921. Destijds had het pand als nummer 133. Foto Google Streetview

Sander Secrève is weliswaar een geboren Dordtenaar, maar heeft slechts ultrakort in de stad geleefd: ietsje meer dan een maand. Hij zal er geen enkele herinnering aan hebben.
        Hoe dit mini-Dordtenaarschap zo kwam? Zijn ouders arriveerden op 29 augustus 1921 vanuit Sliedrecht in Dordrecht. Ze betrokken er een woning aan de Singel, op nummer 133 (nu: 197). En daar beviel de hoogzwangere Marie Secrève-Goltz van haar eerste kind, Sander, op 16 april – 2,5 week na de verhuizing. Op 27 oktober van datzelfde jaar verliet het gezin Dordrecht alweer; het vertrok naar Amsterdam.
        Moeder Marie was joods. Bijgevolg werd haar zoontje ook als zijnde Nederlands-Israëlitisch (NI) ingeschreven. Zijn vader, Pieter Abraham Secrève, was Nederlands Hervormd (NH). Op 9 februari 1925, 3,5 jaar later, kreeg Sander in Amsterdam gezelschap van een zusje, Sonja Marxine. Ook zij werd automatisch joods.
        Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben de drie joodse gezinsleden zich uit handen van de Duitsers weten te houden. In het Duitse Arolsen-archief, het voormalige nazi-archief, is niet eens een Joodsche-Raadkaart van Marie, Sander of Sonja te vinden. Klaarblijkelijk zijn ze niet geregistreerd geworden als joden. Vader Pieter is enkele maanden voor de bevrijding overleden, op 11 februari 1945. Hij is 57 jaar oud geworden.
        In dit korte artikel: een terugblik op leven en werk van de familie Secrève.

De pagina op ‘Joods Monument’ gewijd aan Sander biedt weinig details over hem, bijvoorbeeld niet eens zijn overlijdensdatum. Hetzelfde geldt voor de website van Max van Dam. Er is daar geen pagina over Sander, noch over zijn moeder of over zijn zus Sonja te vinden. Foto Website ‘Joods Monument’

Niets
Toeval openbaarde het bestaan van Sander Secrève. Bij het raadplegen van de website ‘Joods Monument’ (JM) op de zoekterm ‘Dordrecht’ kwam ineens Sander tevoorschijn. Over hem wist JM niet meer te vermelden dan dat hij er is geboren op 16 september 1921. De plaats van overlijden was onbekend, evenals de datum. Wel kon de site verwijzen naar drie familieleden van hem. Dat bleken bij nadere beschouwing zijn ouders en zijn zus te zijn.
        Maar verder: geen foto’s, geen documenten, geen reacties. Over Sander Secrève is bij JM zo goed als niets bekend.
        Zo mogelijk nog kariger is de website van Max van Dam, die gegevens biedt over ‘Stambomen van Nederlands Joodse families’, en die op 1 februari 2024 al van liefst 191.219 (zijnde: 72.415 gezinnen) details heeft opgediept. Tik de naam van Sander Secrève in en er verschijnt niets, een lege pagina. Marie Goltz dan, zijn moeder? Of Sonja, de zus? Idem. Van Dam heeft deze joodse Nederlanders schijnbaar nog niet ontdekt.
        Uitkomst brengt het Regionaal Archief Dordrecht (RAD). Daar wordt namelijk de gezinskaart van de Secrèves gevonden, die tal van belangwekkende gegevens bevat.
        Vader Pieter Abraham blijkt op 17 november 1887 te zijn geboren in Schoterland (Skoatterlân), volgens Wikipedia een voormalige gemeente in het zuiden van Friesland. Wikipedia: “Na de gemeentelijke herindeling in 1934 is Schoterland opgesplitst in twee delen. Een groot deel is samen met de gemeente Aengwirden en een deel van de gemeente Haskerland opgegaan in de nieuwe gemeente Heerenveen.” Dat staat ook op de Dordtse gezinskaart: Heerenveen.

Dit is de Dordtse gezinskaart van de familie Secrève, voor- en achterzijde. Sander wordt daarop een “erkend natuurlijk kind” genoemd. Foto’s Regionaal Archief Dordrecht

Russin
Maria, zoals Marie hier wordt genoemd, is afkomstig uit “Wilnow (Rusland)”. Hiermee zal bedoeld worden Wilna, zoals haar geboortestad op de latere Amsterdamse gezinskaart wordt gespeld. Wilna is Duits, Wilno is Pools, Wilne is Jiddisch en de verouderde naam is zelfs Wilnoes. Al deze namen staan voor hetzelfde: Vilnius, de huidige hoofdstad van Litouwen. Het is de op een na grootste stad van de Baltische staten, na Riga. Maria is in Wilnow geboren op 1 januari 1895.
        Hoe de Russin in Nederland is beland, is niet bekend, maar op 18 januari 1922 trouwde zij in Amsterdam met de niet-joodse Fries Pieter Secrève.
        Vier maanden eerder was Sander geboren, in Dordrecht. Op de gezinskaart heet hij aanvankelijk Sander Goltz. Goltz is, zie hiernaast, doorgestreept en vervangen voor Secrève. En er is met potlood deze notitie bij geschreven: “erkend natuurlijk kind”. Elders op de kaart staat per wanneer: “Erkend 11-10-1921”.

Na iets meer dan twee maanden vertrekt het gezin Secrève naar Amsterdam, zoals blijkt uit deze Amsterdamse archiefkaart. Foto Stadsarchief Amsterdam

Amsterdam
Op 27 oktober 1921 is de Dordtse periode al voorbij, na een verblijf van iets meer dan twee maanden. Pieter, kantoorbediende van beroep, gaat met zijn echtgenote en piepjonge baby naar Amsterdam, in eerste instantie naar nummer 14 van de Ruyschstraat. Vandaar wordt er doorverhuisd naar “diverse adressen”, aldus de Amsterdamse archiefkaart, om voorlopig per 17 augustus 1937 en voor langere duur neer te strijken in de Mercatorstraat, op nummer 43 III. Het gezin is inmiddels uitgebreid met dochter Sonja Marxima (ook soms geschreven als ‘Marxine’), die werd geboren in 1925.
        Ook in Amsterdam werkt vader Pieter als kantoorbediende, in de handel.
        Hoe de familie Secrève, althans de joodse gezinsleden, tijdens de bezetting te stellen heeft gehad met de jodenvervolging, is niet vast te stellen. Er is geen openbare documentatie over te vinden, anders dan dat ene gegeven op de gezinskaart: “5 Aug 41 PB 453091 ing”. Dat betekent dat “aan betrokkene als identiteitsbewijs een PB (persoonsbewijs) is uitgereikt”, aldus de uitleg van het Gemeentearchief Amsterdam. Die betrokkene zal in dit geval Pieter zijn geweest.
        Pieter is kort voor het eind van de oorlog gestorven, op die elfde februari 1945. Zijn echtgenote Marie is aanmerkelijk ouder geworden. Zij overleed, ook in Amsterdam, op 16 december 1963, op 68-jarige leeftijd.

Na diverse verhuizingen binnen Amsterdam vestigt het gezin zich in de Mercatorstraat, op nummer 43 (bij de blauwe auto en gele fiets). Foto Google Streetview Marie Goltz, de moeder van Sander, overlijdt op 16 december 1963. Deze advertentie stond in ‘Het Parool’ van de 17de. Foto Website ‘Delpher’

Ondertrouw
Hoe verging het in de naoorlogse tijd zoon Sander?
        Hij raakte verliefd op Anthonia Susanna van Wezel, een Utrechtse, geboren op 27 februari 1921, een halfjaar eerder dan Sander. Het Utrechts Nieuwsblad meldde op 15 mei 1959 dat de twee in Utrecht in ondertrouw waren gegaan. Twaalf dagen later volgde het huwelijk al, op de 27ste. Anthonia, een dochter van Theodorus van Wezel (Utrecht, 8.10.1891 – Utrecht, 27.8.1969; 77) en Anthonia Susanna Gijsbers (Utrecht, 7.2.1900 – overlijdensdatum onbekend), had voordien als dienstbode gewerkt.
        Op haar Amsterdamse archiefkaart staat dat zij kort na de bruiloft is gaan wonen in de Mercatorstraat, op datzelfde nummer als waar de familie Secrève woonde. Zij is dus ingetrokken. Dat heeft geduurd tot 15 april 1964. Toen betrokken Anthonia en Sander een eigen huis op het adres Meloenenstraat 8 huis. Daarna volgden: Gliphoeve 41 (25.4.1972), Daalwijk 615 (28.10.1975), allemaal te Amsterdam nog. Op 21 februari 1985 werd de stad verruild voor Lelystad (Tjalk 39-11).

Echtscheiding
Sonja, de zus van Sander en handweefster van beroep, trouwde op 12 juli 1949 in Amsterdam met Cornelis Pieter Bol (Eindhoven, 18 oktober 1925). Het huwelijk eindigde op 19 februari 1965, vijftien jaar later, in een echtscheiding. Sonja is gewoon in Amsterdam blijven wonen. Haar laatste nieuwe woonadres werd Galgenstraat 4A, vanaf 13 december 1990. Ze is uiteindelijk in ‘haar’ Amsterdam ook overleden op 13 november 2011, als 86-jarige. Op de 21ste is ze gecremeerd op de begraafplaats De Nieuwe Ooster.
        Van haar broer Sander noch van zijn vrouw Anthonia is in openbare archieven een overlijdensdatum gevonden. Het lijkt onwaarschijnlijk dat zij anno 2024 nog in leven zijn; zij zouden allebei 103 moeten zijn.

Sander gaat in ondertrouw met Anthonia Susanna van Wezel, aldus de rubriek ‘Burgerlijke Stand’ in het ‘Utrechts Nieuwsblad’ van 15 mei 1959. Foto Het Utrechts Archief

< Terug naar index 'Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht'