Het voorbije joodse dordrecht
Dordtse Louise Duits ontsnapte in
Australië aan de jodenvervolging
 |
Drie portretfoto’s van Louisa Betsie Duits, gemaakt bij Foto Beerman aan het Vrieseplein in Dordrecht. |
Louisa Betsie Duits, een geboren Dordtse jodin, heeft veel mazzel gehad. De Holocaust is haar bespaard gebleven doordat zij ver van het genazificeerde Europa werkte – als fysiotherapeute in Australië.
Haar zus Ans en haar broer Jaap hadden zoveel geluk niet. Ans is via verschillende kampen uiteindelijk in Theresienstadt terechtgekomen, maar wist toch te overleven. Ook Jaap was door de Duitsers opgepakt, maar wist uit een rijdende transporttrein te springen en hield zich de rest van de oorlog verborgen in het noorden van Frankrijk. Ook hij overleefde de jodenvervolging.
Over de onderduik van vader Jacques Duits, moeder Kaatje Duits-de Vries en hun kinderen Ans en Jaap is eerder op deze website een verhaal geplaatst, nummer 49. Het gezin verbleef in de beddenzaak van Joop en Bertha Jansen, op de hoek van de Voorstraat en de Ruitenstraat. De ouders bleven daar tot de bevrijding, Ans en Jaap verdwenen al veel eerder.
In verhaal 49 komt Louisa Duits slechts zijdelings voor, juist omdat zij immers ver weg in het veilige Australië verbleef. Daarin heet het nog dat zij verpleegster was, maar dat is niet correct: ze was fysiotherapeute. Ook in verhaal 285, in een toelichting bij herontdekte foto’s van vader en moeder Duits, komt Louisa andermaal ter sprake, zij het kort.
In dit nieuwe verhaal wordt zij uitgebreider geportretteerd. De directe aanleiding daartoe is het relaas dat de website Joods Amsterdam heeft gepubliceerd over dr. Joost Abraham Maurits Meerloo. Deze psychiater en hoogleraar was de tweede echtgenoot van Louisa Duits. Zij ontmoetten elkaar in New York en trouwden er. De eerste man van Louisa was de geboren Limburger Siegfried Frank (later, in de VS, Frederick Franck geheten). Hij was schilder, beeldhouwer, schrijver én tandarts.
Aan de hand van nieuwe gegevens – daarbij geholpen door Tanja Wood, de Amerikaanse dochter van Ans Duits – kon een iets vollediger, biografische schets worden gemaakt van Louisa’s leven.
 |
De Haagse persoonskaart van Louisa Betsie Duits. Zij ging in deze stad wonen per 2 januari 1931 |
 |
Uit deze Amsterdamse archiefkaart van Louisa Duits blijkt dat zij na terugkeer in Dordrecht eerst naar Edinburgh |
 |
Nog een foto van Foto Beerman, |
 |
Twee foto’s van Annie Duits, |
Eersteling
Louisa Betsie was het eerste kind dat de Giessendamse Kaatje (‘Cato’) de Vries kreeg met de Dordtse Jacques Duits. De geboorte had plaats in Dordrecht, op het adres Blekersdijk 23 rood (nu: 33), op 19 juli 1912. Jacques, eigenaar van het gelijknamige advertentiebureau, was een jaar eerder met Kaatje in het huwelijk getreden, op 6 september 1911 in haar woonplaats. Na Louisa volgde op 23 november 1913 als tweede dochter Annie (‘Ans’) en met Jaap, die ter wereld kwam op 1 oktober 1917, werd het gezin afgerond.
Op 2 januari 1931 werd Louisa ingeschreven als nieuwe inwoonster van Den Haag. Op haar persoonskaart is de kolom ‘Beroep’ nog oningevuld. Binnen de stad verhuisde ze twee keer. Van haar eerste adres Mariastraat 44 ging ze op 29 april 1932 naar de Laan van Meerdervoort, naar nummer 82, om op 4 april 1933 in dezelfde straat de woning op nummer 761 te betrekken. Vervolgens ging ze terug naar Dordrecht, naar de vertrouwde Blekersdijk, per 13 april 1934.
Anderhalf jaar later huwde zij in Dordrecht, op 3 oktober 1935, met Siegfried Frank, die in het dorp Sint Pieter (opgegaan in Maastricht) was geboren op 12 april 1909 – als zoon van Menkes Daniel Frank en Helena Foyer. Aan het eind van die oktobermaand vertrok Louisa naar het Schotse Edinburgh, volgens haar latere Amsterdamse persoonskaart op 31 oktober 1935. Naar aan te nemen valt vergezelde Siegfried haar. Dezelfde kaart meldt verder dat Louisa inmiddels ‘physiotherapiste’ van beroep is en dat na Edinburgh een langdurig verblijf het Australische Sydney volgde. Er staat alleen geen afzonderlijke datum bij. In welk jaar Louisa en haar eega naar down under zijn geëmigreerd, valt zodoende niet vast te stellen.
De tweede voornaam van Louisa was inmiddels veranderd in Betty, in het Engels makkelijker uitspreekbaar.
Amerikaans
Tanja Zora Hendrine Wood-Roessel, de in 1950 geboren nicht van Louisa, heeft de redactie van deze Stolpersteinewebsite in september 2023 desgevraagd verteld dat ze niet denkt dat haar tante Europa “opzettelijk heeft verlaten”, niet dus omdat de jodenhatende Hitler Duitsland al voorbereidde op een veroveringsoorlog. “Ik denk eerder dat ze het als een avontuur aanging.”
Op de website Wikipedia is een pagina gewijd aan Louisa’s eerste man Siegfried, de man met wie zij naar Australië was getogen. Gaandeweg is zijn naam veranderd, ver-engelst beter gezegd: in Frederick Sigfred (‘Frits’) Franck. Volgens ‘Wikipedia’ heeft hij doctoraten behaald in medicijnen en tandheelkunde, en heeft hij vanaf zijn dertigste jaar daarnaast beeldende kunst gestudeerd. Ook verdiepte hij zich “in het boeddhisme en andere religieuze stromingen”.
Volgens Tanja heeft Frits Franck in 1944 in Australië gewerkt – als medisch adviseur, namens de Nederlands-Oost-Indische regering in ballingschap. Als tandarts heeft Frits volgens haar daarnaast nog samengewerkt met Albert Schweitzer, in diens fameuze jungle hospital in Lambarene in Afrika. Frits had er een eigen tandheelkundige kliniek.
Volgens Wikpedia was dit van 1958 tot 1961. In die jaren heeft Frits de Haagse Clara Maria Berndes ontmoet, met wie hij later zou trouwen. Zij werkte in Lambarene als verpleegster en tandartsassistente. Frits heeft overigens over zijn Afrikaanse periode als Frederick Franck de semi-biografische roman My Friend in Africa geschreven, die in 1960 is uitgegeven door de Royal Fireworks Press en ook door hem is geïllustreerd.
Ergens tussen zijn vertrek uit Australië en zijn verblijf in Afrika is Frits Amerikaans staatsburger geworden.
 |
De linker foto is Joost Meerloo, de tweede echtgenoot van Louisa Duits. |
Tweede man
Het huwelijk van Louisa met Frits was al veel eerder voorbij. Volgens haar Amsterdamse archiefkaart is het ontbonden in Dordrecht, op 15 mei 1947.
Louisa was bijna een jaar eerder, op 6 juni 1946, weer gaan wonen in haar geboortestad – opnieuw op de Blekersdijk. Maar lang is Louisa er niet gebleven. Op 15 oktober 1947, vijf maanden na de echtscheiding, reisde zij naar New York, om daar te gaan wonen in East 42nd Street, op nummer 17. En in dat New York trof zij haar tweede echtgenoot, de Nederlander Joost Abraham Maurits Meerloo, geboren in Den Haag op 14 maart 1903. Zij trouwden op 7 mei 1948.
Zo kwam het dat Tanja haar tante Louisa leerde kennen. Ter toelichting: Tanja’s ouders zijn Annie (‘Ann’) Duits en Paul Theodoor Herman Roessel (Tjepu, Blora, Indonesië, 4 juni 1917). Met hun dochter Tanja emigreerden zij in 1954 naar de VS.
Louisa werd door haar Amerikaanse vrienden Lucy genoemd, het gezin Roessel hield het bij Loekie. “Met haar tweede echtgenoot Joost reisde Loekie in de jaren vijftig en zestig de hele wereld over”, weet Tanja. “Zij kwamen ons verschillende keren bezoeken in Californië.”
 |
De eerste drie foto’s zijn in 1957 gemaakt in de Santa Clara Valley van Californië, door de vader van Tanja Wood, Paul Roessel. Dat was toen Loekie Duits en haar man Joost Meerloo bij de Roessels op bezoek kwamen. |
De overlijdensadvertentie voor Joost Meerloo, Jacques Duits, de vader van Louisa, Annie en Jaap, |
 |
Remigratie
Tot 1969 zijn Loekie en haar man Joost in de VS blijven wonen. Op 9 januari van dat jaar keerden ze terug naar Nederland, naar Amsterdam. Ze vestigden zich op het adres Weerdestein 34. Hij was ondertussen 65 geworden, zij 56.
Tien jaar na hun remigratie overleed plotseling Joost Meerloo in Amsterdam, op 19 november 1976, 73 jaar oud. Hij is gecremeerd in familiekring.
Annie Duits, haar dochter Tanja en de kinderen van Tanja (Saskia Louisa, 1980 en Derek Paul Joshua, 1983) hebben Loekie in Amsterdam “voor het laatst bezocht” in 1993. Vooraf en nadien hielden de zussen contact met elkaar “via brief en telefoon”, totdat Loekie stierf. Dat was in Amstelveen, op 26 april 2001. Zij is 88 geworden. Haar tante, herinnert Tanja zich, “was heel erg een privépersoon. Ze deelde zelden informatie over haar leven.”
Tanja heeft in haar huis overigens twee olieverfschilderijen hangen, die gemaakt zijn door Loekie’s ex Frits. Het ene toont Loekie zelf, het andere een ananas. Hiernaast staan er afbeeldingen van.
Jaap, de broer van de zussen Duits, is niet ouder dan 61 geworden. Hij ging heen in Amsterdam op 18 september 1979. Annie Duits bleef toen als laatste over – tot 11 juli 2012. Toen was ook haar leven voorbij. Het eindigde in Tulare in Californië, op 98-jarige leeftijd. Haar echtgenoot Paul was ver daarvoor al overleden, in San José, ook in Californië, op 1 april 1983 (65).
 |
Olieverfschilderijen, gemaakt door Frits, de ex-man van Louisa. |
Kinderen
* Tanja is nogal verbaasd over de vermelding van het kind op Wikipedia. Zij betwijfelt of dit wel klopt. “Ik wist niet dat mijn tante Loekie ooit zwanger was, laat staan kinderen heeft gebaard. Ik vind het hoogst onwaarschijnlijk dat Frits en Loekie tijdens hun huwelijk een geheime baby hebben verwerkt. Ik geloof ook niet dat Loekie een baby zou hebben opgegeven.” Ze denkt eerder dat de fout bij Wikipedia ligt.
Frits Franck is later wel officieel vader geworden, maar dat was pas in de jaren vijftig, na zijn echtscheiding. Deze zoon heet Lukas Franck. Op de website van Holocaust Namenmonument stelt deze zichzelf voor – als Lukas van Witsen Franck. Hij legt in het Engels eerst uit dat zijn vader de spelling van zijn familienaam heeft veranderd van Frank in Franck toen hij in de VS aankwam, en dat hij dat deed in een overvloed aan voorzichtigheid en ook enigszins om zijn (joodse) achtergrond te verbergen (‘Out of an abundance of caution and to somewhat disguise his background’).
Dan verklaart hij zijn dubbele achternaam. Bij zijn geboorte kreeg hij de tweede naam Van Witsen om daarmee de oom en tante te eren die als tachtigers zijn vermoord in Auschwitz. “It is an honor to remember them in this way”, schrijft Lukas.
Lukas is geboren in 1953, twee jaar voordat zijn vader zijn nieuwe partner ontmoette: de rooms-katholieke Clara Maria Berndes, geboren in Den Haag op 14 juli 1918. Lukas werd de stiefzoon van deze Clara, die in de VS Claske werd genoemd. Claske is overleden op 7 maart 2013 in St. Anthony’s hospital in Warwick, na een kort ziekbed, op 94-jarige leeftijd. Enkele maanden eerder had zij een beroerte gekregen.
In het overlijdensbericht over haar op de website van Lazaer-Smith & Vander Plaat Memorial Home, het lokale uitvaartcentrum, valt over Clara te lezen dat zij zich in Den Haag had bekwaamd in secretariële vaardigheden en op enig moment de snelste typiste van Nederland was. Zij ontmoette haar toekomstige man Frits toen zij in 1955 zijn eerste boek Open Wide Please, door hem gedicteerd, uittikte. In totaal zou zij dertig boeken van hem typen.
Clara en Frits trouwden op 15 juli 1960 aan boord van het SS United States en kochten in hetzelfde jaar hun woning in Warwick.
Een serie vier foto’s van Louisa (‘Loekie’) |
 |
 |
Deze twee foto’s zijn gemaakt tijdens een vakantie van de Roessels in Nederland, in 1933. Van links naar rechts: Tanja, Derek, Loekie, Ans (Tanja’s moeder en de zus van Loekie) en Saskia. Derek en Saskia zijn de kinderen van Tanja. |
< Terug naar index 'Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht'
