Het voorbije joodse dordrecht
Digitale collectie Westerbork ontsluit
nieuwe gegevens over Dordtse joden
 |
De openingspagina van Westerbork Digitaal, een website die sinds 27 februari 2024 online is. |
De digitalisering van de collecties van Kamp Westerbork heeft nieuwe of aanvullende gegevens opgeleverd over in Dordrecht geboren joden. Die informatie is interessant en soms ook behulpzaam, omdat zij de redactie van deze Dordtse Stolpersteine-website niet bekend was, of niet volledig.
Op 27 februari 2024 zijn de digitale collecties van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork in Hooghalen online gegaan. Voor het eerst kunnen bezoekers er nu “een kijkje nemen”. Zij zien beschrijvingen, foto’s en scans van voorwerpen en documenten, die Westerbork sinds de oprichting in 1983 heeft verzameld.
Maar, nuanceert Westerbork, “je ziet alleen de stukken die online gedeeld mogen worden en waarvan de beschrijvingen door medewerkers zijn gecontroleerd”. De digitale collecties zijn om een andere reden ook nog eens beperkt ‘toegankelijk’: Westerbork is “achter de schermen” nog volop en druk bezig ze te controleren, aan te vullen, te verbeteren en te verbinden, met de informatie “in onze databases”.
“Maar”, laat het herinneringscentrum weten, “gezien het belang van de gegevens, zowel voor individuen als voor de samenleving, laten we op de website graag zien wat we nu al hebben.” Benadrukt wordt steeds: “De informatie die je ziet, is dus niet compleet of definitief. Maar het is een begin, dat vanaf nu zal groeien.”
Ook de website zelf − zie: collecties.kampwesterbork.nl/ − is nog niet “af”’. “Dit is een eerste versie, met de meest basale functies om onze gegevens te kunnen presenteren en laten doorzoeken. We hebben al een lijst met wensen en ideeën voor toevoegingen en uitbreidingen.” Om die te kunnen ontwikkelen, wordt een nieuw project gestart.
Hoe onvolledig de gepresenteerde informatie is, bleek de redactie van de Stolpersteine-website meteen al: van meerdere joodse Dordtenaren kon geen geboorte- of overlijdensdatum worden gemeld. Verreweg de meeste van die ontbrekende gegevens kon de redactie wél geven, en die heeft zij intussen al gedeeld met de staf van Westerbork. Die liet verheugd weten de aanvullingen “zo spoedig mogelijk te verwerken”.
Wat ‘vertelden’ de digitale bestanden-in-wording van Westerbork aan nieuwe informatie over joods Dordrecht? Wie betrof het, wat is er met hen gebeurd? Dat wordt hieronder in kort bestek uiteengezet. In het navolgend verhaal is aan het gezin van de Dordts-Amsterdams-Antwerpse Anna Allemans Hartog apart een compleet artikel gewijd.
 |
Zoekend op ‘Dordrecht’ komen er in Westerbork Digitaal gegevens tevoorschijn over 329 personen, 3 briefkaarten, 1 foto (van Herman en Leo Meijer) en 1 onderwerp dat nog moet worden uitgewerkt, over de Joodse gemeente Dordrecht. |
Gecheckt
Tik ‘Dordrecht’ en dan blijken er in digitale collecties van Westerbork tot dusverre 334 resultaten te vinden te zijn: 329 namen, 3 briefkaarten, 1 foto en een onderwerp dat nog moet worden uitgewerkt, getiteld ‘Joodse gemeente Dordrecht’. Al die honderden persoonsnamen zijn gecheckt aan de hand van alle documentatie op deze Stolpersteine-website. Toen bleef er nog een handjevol namen over, van mensen die ‘ons’ volledig onbekend waren, of van wie slechts ontoereikende gegevens beschikbaar waren.
Lang niet altijd hebben die personen rechtstreeks met de Holocaust te maken; sommigen waren voordien al overleden. Maar omdat de informatie over deze mensen bij elkaar een indruk geeft van wie deel uitmaakten van joods Dordrecht voor, in en na de oorlog, worden zij hier niettemin genoemd. Zo ontstaat er een betere indruk van het Dordts-joodse bevolkingsdeel.
 |
Dit is de trouwfoto van Benjamin de Wolf en Johanna Joele, aangetroffen op de website ‘Geni.com’. Wie de overige personen zijn, is niet bekend. |
 |
De Rotterdamse arrestantenkaart van Benjamin de Wolf. |
Schip
Johanna Joele is zo iemand die aan ‘onze’ aandacht was ontsnapt. Zij is weliswaar niet joods, want Nederlands Hervormd, maar haar echtgenoot Benjamin de Wolf is dat wel, en om die reden wordt hier alsnog beschreven wat er met dit echtpaar is gebeurd.
Johanna is een geboren Dordtse (23 december 1917). Zij was het laatste kind dat Arie Joele (Willemstad, 29 maart 1879) kreeg met Pieternella Sneijer (Gouda, 6 januari 1883). De voorgaande kinderen waren: Adriana Johanna (Haarlem, 23 juni 1906), Aleida Fijtciena (Brussel, 3 juli 1907), Johannes (Amsterdam, na 1 maand al overleden op 8 augustus 1912), Anna (Crefeld (14 juni 1914) en Arie (Terneuzen, 9 maart 1913).
Aan de wisselende geboorteplaatsen is het al enigszins af lezen: vader Arie was een schipper. Zijn schip heette ‘Pieternella’, naar zijn vrouw. Johannes, hun derde baby, is op hun schip overleden, te Leiderdorp.
Johanna trouwde aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, op 28 augustus 1940, in Rotterdam met Benjamin. Hij was 32, zij 22. Benjamin was een zoon van Levie de Wolf (Rotterdam, 4 januari 1869) en Esther van Bever (Rotterdam, 25 juni 1868). Hij was het een na laatste kind van de negen kinderen die Levie en Esther kregen, zie voor de namen van de broers en zussen deze pagina op Joods Monument.
Benjamin, kortweg Ben genoemd, was vertegenwoordiger en reclame-expert. Hij en Esther woonden in de Nolensstraat in Rotterdam, volgens zijn arrestantenkaart op nummer 69c, volgens ‘Joods Monument’ (JM) op 65c. Is hier misschien sprake geweest van een schrijffout? Het echtpaar had geen kinderen.
Kogels
Op JM valt te lezen dat Benjamin thuis zat ondergedoken, maar werd verraden. “Toen hij bij zijn arrestatie trachtte te vluchten, werd hij door één of meerdere kogels getroffen.” Op de arrestantenkaart staat dat hij “een schotwond heeft in de lies” en “niet naar een ziekenhuis mag”. Die arrestatie, door de beruchte Groep 10, was op 20 maart 1944. Hij had als bezittingen bij zich een portemonnee met ƒ 16,96, een vulpen en een sleutel.
Volgens JM is Benjamin (later?) wel in een ziekenhuis beland, en is hij op 1 april vanuit Den Haag hersteld vervoerd naar Kamp Westerbork, waar hij werd opgesloten in Barak 70. Vandaar is hij naar Auschwitz gedeporteerd. Hij kwam er aan op 5 september 1944 en kreeg het nummer 100 532 getatoeëerd. Vervolgens werd hij naar Stutthof doorgetransporteerd om er op 28 oktober aan te komen.
Vandaar werd hij op 17 november naar Haifingen gebracht, een satellietkamp van concentratiekamp Natzweiler. Benjamin kwam op 14 februari 1945 in het zieken- en sterfkamp Vaihingen an der Enz bij Stuttgart terecht, en stierf daar op 18 maart 1945, 37 jaar oud. Zijn Dordtse echtgenote Johanna is 74 jaar geworden, zij overleed in Hellevoetsluis op 12 juni 1992.
***
Nog een Dordtse naam die opdook via de digitale collecties van Westerbork is die van Philip Cohen, geboren in Dordrecht op 27 juli 1873. Hij heeft de Holocaust niet hoeven meemaken. Philip overleed op 23 december 1935 in Amsterdam, op 62-jarige leeftijd. Dit geldt ook voor Jozeph Cohen: geboren in Dordrecht op 19 juni 1871, overleden in Dordrecht op 19 juni 1931, als 60-jarige.
 |
De Amsterdamse archiefkaart van Teuntje en Isaac. Isaac kwam na een verblijf in Westerbork toch weer thuis, waarschijnlijk omdat hij gemengd gehuwd was. |
Niet joods
Teuntje van het Hof komt ook voor in de bestanden. Zij heet in werkelijkheid Van ’t Hof, is geboren in Dordrecht op 5 februari 1903 en is niet joods. Teuntje is een dochter van koopman Leendert van ’t Hof en Johanna Maria Hoogendoorn. Teuntje trouwde als 30-jarige op 7 juni 1933 in Amsterdam (waar zij inmiddels woonde) met de 30-jarige kleermaker Isaac Coezijn (geboren Hilversum, 27 april 1903). Hij is een zoon van Philip Coezijn en Vrouwtje Poppegaai, die in totaal elf kinderen kregen.
Isaac en Teuntje waren gemengd gehuwd, en volgens de website ‘Joods Amsterdam’ heeft hem dat het leven gered. Over dat gemengde huwelijk schrijft de site verder: “De mythe dat een gemengd huwelijk voldoende was om de oorlog te overleven, klopt vaak niet. Ook niet in het geval van Isaac en Teuntje. In 18942 moest Isaac zich laten steriliseren in opdracht van de bezetter om te voorkomen dat er kinderen zouden komen. Isaac en Teuntje hebben derhalve nooit zelf kinderen gekregen.”
Toch werden zij ouders – van Benjamin (‘Bennie’) Flesschdrager. Over hem is eerder op deze Dordtse Stolpersteinesite verhaal 167 gepubliceerd.
Isaac en Teuntje woonden op het adres Amstel 97-1h, vlakbij theater Carré. Nadat de oorlog voorbij was, bleef het echtpaar aan de Amstel wonen, tot 3 maart 1970. Toen verhuisde het naar het adres President Kennedylaan, nummer 218 I. Isaac is overleden op 31 juli 1971, op 68-jarige leeftijd, en begraven op de joodse begraafplaats in Muiderberg. Van Teuntje is in openbare bronnen geen overlijdensdatum te vinden.
***
Nog twee namen die ook al, zij het kort, aan de orde kwamen op de Dordtse Stolpersteinesite zijn die van Bruintje Cohen en Saartje Cahen. Bruintje, geboren in Dordrecht op 5 maart 1931, heet voluit Bruintje Susanna Cohen. Na haar huwelijk is zij Betty Smoli-Cohen gaan heten. Zij is naar Israël geëmigreerd, volgens haar dochter Mira vooral om “haar oorlogservaringen te kunnen wegstoppen”, zie dit verhaal 249 en verhaal 47. Betty is er overleden op een onvindbare datum.
Saartje Cahen-den Hartog, geboren in Dordrecht op 21 april 1902, was de echtgenote van de vermoorde Dordtse huisarts Oscar Cahen (Leiden, 25 september 1874 – Sobibor, 13 maart 1943; 68 jaar), zie verhaal 22 en verhaal 90. Zij is op 25 oktober 1955 geëmigreerd naar Israël, naar Haifa. Ook haar overlijdensdatum is onbekend.
 |
In ‘De Nieuwe Courant’ van 29 november 1912 wordt gemeld dat Marianne Frank en Izaäk de Leeuwe op haar verzoek zijn gescheiden van tafel en bed. |
Gescheiden
Izaäk de Leeuwe (Dordrecht, 5 september 1859) is tweemaal getrouwd geweest en was een gescheiden man toen hij op 4 maart 1941 in Den Haag stierf, in de leeftijd van 81 jaar. Hij was het enige familielid dat aan het begin van de oorlog nog leefde, zijn ouders, broers en zus waren voordien al overleden. Van beroep is Izaäk kunstdraaier en paraplumaker geweest.
De ouders van Izaäk waren Wolf Izaäk de Leeuwe (Amsterdam, 16 september 1831 – Amsterdam, 2 december 1928; 97 jaar) en Elisabeth de Levita (Rotterdam, 6 september 1833 – Den Haag, vermoedelijk: 9 januari 1900, ± 67 jaar). Ook Wolf was een kunstdraaier en daarnaast ivoordraaier. Hij trouwde met Elizabeth in ‘haar’ Rotterdam op 3 november 1858, 27 jaar oud, terwijl zijn echtgenote 25 was.
Behalve Izaäk kregen zij als kinderen: Klaartje (Dordrecht, 7 juni 1861 – Den Haag, 11 april 1933, 71 jaar), Jacob (Dordrecht, 25 juni 1863 – Den Haag, 20 juni 1938; 74 jaar en van beroep ivoordraaier) en ten slotte Salomon (‘Sally), die is geboekstaafd als De Leeuw, dus zonder die laatste ‘e’. Zijn gegevens: Dordrecht 27 januari 1865 – Den Haag, 8 april 1939; 74 jaar. De voornaam van vader Wolf is overigens in 1884 veranderd in Wolf Izaäk.
Hertrouwd
Terug naar Izaäk. Deze trad op 25-jarige leeftijd in Den Haag op 24 december 1884 in het huwelijk met de 24-jarige Marianne Frank, een dochter van Jacob Simon Frank en Betje del Valle. Marianne, geboren in Den Haag op 25 augustus 1860, kreeg met hem een zoon (Arnold de Leeuwe, Den Haag, 23 september 1890) en een dochter Emma de Leeuwe (Den Haag, 13 augustus 1891). In 1912 scheidde zij van Izaäk.
Hierna hertrouwde Izaäk op 10 maart 1926 in Rotterdam met Johanna Cornelia Kloots (Almkerk en Uitwijk, 9 december 1861). Hij was inmiddels 66 jaar, zij 64. Ook dit huwelijk eindigde in een echtscheiding, op 14 november 1928. Johanna is hierna op 2 oktober 1929 in Rotterdam hertrouwd met ene Jacob van Vulpen. Zij is in Zeist overleden op 14 mei 1936, op 74-jarige leeftijd. Marianna, de eerste echtgenote van Izaäk, stierf als 61-jarige in Rotterdam op 17 mei 1921.
 |
Izaäk, hertrouwd met Johanna Cornelia Kloots, overlijdt op 1 maart 1941 om 06 uur in Den Haag. |
Colporteur
Jacob Zwart is nog zo’n naam die tot nog toe ongenoemd is gebleven. Ook hij is een geboren Dordtenaar (26 augustus 1902). Zijn ouders waren Benjamin Zwart (Alblasserdam, 3 maart 1851 – Dordrecht, 20 april 1929; 78) en Naatje Wolf (Dordrecht, 1 oktober 1862 – Dordrecht, 29 augustus 1928; 65). Het huwelijk had plaats in Dordrecht, op 19 september 1901. Zij was 38, hij al 50 en van beroep vleeshouwer. Voor Benjamin was dit het tweede huwelijk. Eerder, op 29 februari 1888, had hij in Dordrecht zijn ja-woord gegeven aan Betje Wolff, die geboren is op 23 februari 1855 en overleden op 7 mei 1900, 45 jaar oud.
Jacob trouwde op 28-jarige leeftijd, van beroep colporteur zijnde, in Den Haag op 5 juni 1931 met de 22-jarige rooms-katholieke danseres Adriana Joanna Stolk (Den Haag, 5 mei 1909). Van haar vader Laurens wordt in de huwelijksakte vermeld dat zijn beroep, woon- en verblijfplaats onbekend waren. En dat voor de toestemming van Adriana’s moeder (Adriana Joanna van der Rakt) “de tusschenkomst van den Kantonrechter is ingeroepen”.
Noch van Jacob noch van Adriana is een overlijdensdatum en -gemeente gevonden.
 |
De Haagse huwelijksakte van Jacob Zwart en Adriana Johanna Stolk. Zij trouwen op 15 juni 1931. |
< Terug naar index 'Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht'
