Het voorbije joodse dordrecht

Aandacht voor Dordtse joodse
overlevenden op website VS

“Besteedt ook eens aandacht aan de Dordtse overlevenden van de Holocaust.” Dat mild-dwingende advies gaf een betrokken joodse burger uit Dordrecht aan een lid van de werkgroep Stolpersteine.
         Hij vond het “vanuit een bepaald historisch perspectief” beslist te rechtvaardigen om in artikelen herinneringen op te rakelen aan de jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. “Máár”, vroeg hij zich tegelijk af, “is het niet minstens zo zinnig” om ook eens te onderzoeken hoe het de joodse inwoners van Dordrecht is vergaan die zich aan deportatie hebben onttrokken en de oorlog hebben overleefd. Want dat biedt zicht op de hulp die aan bijvoorbeeld de onderduikers in Dordrecht is geboden, hulp die enkelen zonder twijfel het leven heeft gered.
         Met zo’n onderzoek, sloot de man af, “is wel haast geboden”: nog maar weinig directe getuigen zullen immers in leven zijn. Wat alles bemoeilijkt, is dat “zeer veel zich uiteraard in het volstrekte geheim heeft afgespeeld”.
         Absoluut is dit een waardevolle tip, kreeg hij als reactie te horen. Maar inderdaad: de clou van onderduiken was nu juist dat het heimelijk gebeurde. En hoe vind je na bijna zeven decennia nog betrokkenen die erover willen praten?

Spielberg 
Toch kan één kant van het verhaal verteld worden, dankzij filmregisseur Steven Spielberg. Op zijn initiatief zijn tussen 1995 en 1998 door het Amerikaanse USC Shoah Foundation Institute in Los Angeles 52.000 interviews vastgelegd met joodse overlevenden van de Shoah. Daar bevinden zich ook joodse Dordtenaren onder, of anders joden van elders die in Dordrecht levensreddende hulp hebben gekregen.
         Hun getuigenissen werpen licht op hoe onderduikers, die wel verstekelingen in andermans bestaan worden genoemd, zich in de oorlog hebben weten te handhaven. De andere kant, die van de hulpbieders in Dordrecht zelf, blijft helaas uit zicht. Vindt ze maar eens; hun benarde verhalen zijn niet geregistreerd.
         Al moet daar meteen aan worden toegevoegd dat enkelen in ieder geval bekend zijn geraakt via het Israëlische instituut Yad Vashem, doordat zij een onderscheiding hebben gekregen voor hun beslissende inzet. Deze personen krijgen in een apart artikel elders op deze website de volgspot op zich gericht.

Niet op internet
De ‘Spielberg-interviews’ staan niet op internet. Toch hoeven belangstellenden niet af te reizen naar de Verenigde Staten. Het Joods Historisch Museum (JHM) heeft uit dit omvangrijke archief namelijk tweeduizend interviews gekozen die een verband hebben met Nederland, en heeft deze toegankelijk gemaakt. Op werkdagen, van 13 tot 17 uur, kunnen deze interviews worden bekeken, in het museum zelf, aan de Nieuwe Amstelstraat 1, en in de Hollandsche Schouwburg, aan de Plantage Middenlaan 24.
         Duizend van de tweeduizend geselecteerde video-interviews zijn in Nederland opgenomen. Hierin vertellen Nederlandse joden, Jehova’s getuigen, verzetsmensen en bevrijders de veelbewogen verhalen waarvan Spielberg vond dat ze nooit verloren mochten gaan. De andere duizend zijn vraaggesprekken met Nederlandse joden die naar Israël, de VS en andere landen zijn geëmigreerd.

Eenvoudig
Op de oorspronkelijke Amerikaanse website is eenvoudig na te gaan welke – met Dordrecht samenhangende – personen aan het project hebben meegedaan. Na te hebben ingelogd, op http://vhaonline.usc.edu/login.aspx, hoeft slechts het trefwoord ‘Dordrecht’ te worden ingevuld, en komen de ‘Dordtse’ resultaten te voorschijn.
         De samenhang met Dordrecht – dit ter nuancering – is niet in alle gevallen zonneklaar. Soms blijken het joodse mensen te betreffen die in Dordrecht zijn geboren. Maar vaker zijn het joden die even of lang in Dordrecht waren ondergedoken, of die er voor de oorlog kort hebben gewoond. Hoe dan ook: telkens gaat het om mensen van joodse afkomst die in enigerlei verband met Dordrecht te maken hebben gehad, in of als gevolg van de oorlog.  

       Het zijn er achttien. Kort samengevat staan hieronder hun naam, geboorteplaats, betrokkenheid bij Dordrecht en dikwijls ook: hoe het ze na de oorlog is vergaan. Hoewel hun interviews dus niet via internet kunnen worden bekeken, biedt de website overvloedig veel materiaal over de deelnemers. De site bevat niet alleen een biografie met bepalende gebeurtenissen in hun levens voor, tijdens en na de oorlog, er zijn ook zijn allerlei foto’s te zien in de vorm van een reeks losse, bevroren filmbeelden.     
         Deze fotodocumentatie omvat complete levens. Websitebezoekers zien familiekiekjes uit de kinderjaren, maar evengoed recente gezins- en vakantiefoto’s, met kleinkinderen. Ook komen paspoorten en persoonsbewijzen voorbij, dagboeknotities, boekomslagen, krantenknipsels, stambomen – kleine persoonlijke bezittingen die herinneren aan vroegere en latere levens.

       Wie zelf wil kennismaken met de ‘Dordtse’ deelnemers, kan deze vinden via deze link:  http://vhaonline.usc.edu/quickSearch/resultList.aspx.

Hier is een lijst met alleen de noodzakelijkste gegevens:

1. Gertrud (Traute) Mainzer-Sinzheimer (13 maart, 1914, Frankfurt am Main), ondergedoken geweest in Dordrecht en Amsterdam. Heeft in Westerbork vastgezeten, en in de Duitse kampen Bergen-Belsen en Biberach an der Riss. Woont in de Verenigde Staten, New York. (Getuigenis in het Engels).

2. Hesseline (Lien) de Jong (7 september 1933, Den Haag), ondergedoken geweest in Dordrecht, Bennekom, Ede en IJsselmonde. Woont in Noord-Brabant. (Nederlands).

3. Willem (Wim) Vleeschhouwer (14 juli 1921, Amsterdam), ondergedoken geweest in Dordrecht en Oranjewoud. (Nederlands).

4. Ida van Zeben-van Brakel (13 december 1913, Middelburg). Is door een baan voor de oorlog in Dordrecht verzeild geraakt. Verbleef tijdens de oorlog in Utrecht. (Nederlands).

Jur van der Gijp

5. Jurianus (Jur) van der Gijp (19 december 1921, Dordrecht). Is in Dordrecht geboren als zoon van Pieter en Aartje van der Gijp. Werd in Dordt ook politiek bewust, zijn ouders waren SDAP’ers. (Nederlands).

6. Kamilla (Iluska) Spiro (13 januari 1933, Kolin (Tsjecho-Slowakije). Ontvluchtte haar geboorteland in 1939 en kwam via Duitsland in Dordrecht terecht, daarna in Utrecht. Emigreerde na de oorlog naar Israël. (Engels).

7. Elise (Liesje) Jaeger-Kann (23 december 1930, Dordrecht). Geboren in Dordrecht als dochter van Jacob en Dora Kann. Na de oorlog verhuisd naar Borne, Overijssel. (Engels).

Marcel Frey

8. Marcel Frey (9 juni 1923, Dordrecht. Geboren in Dordrecht als zoon van Mandel en Henriette Frey. Dook onder in een ziekenhuis in Wassenaar. Woont in Israël. (Engels).

9. Yafah Klayn-Leger (ook wel: Klein) (5 januari 1916, Amsterdam). Is ondergedoken geweest in Dordrecht, Alblasserdam, Schiedam en Den Haag. Woont in Israël (Hebreeuws).

10. Jeanette (Netty) Knorringa-Prins (16 september 1929, Amsterdam. Woonde na de oorlog (zij was ondergedoken in Rotterdam en Deventer) in Dordrecht, met haar man Andries Knorringa, zoon Eddo en dochter Marlijn. (Nederlands).

11. Joseph Cohen (10 maart 1935, Dordrecht). Geboren in Dordrecht als zoon van Meijer en Gesina Cohen. Heeft in kamp Westerbork gezeten, wist te vluchten en dook onder in Oene. Woont in de Verenigde Staten. (Engels).

Cato de Vries

12. Cato (Cassie) de Vries-Leviticus (16 maart 1915, Dordrecht). Geboren in Dordrecht als dochter van Felix en Emma Leviticus. Dook onder in Hellendoorn, emigreerde na de oorlog naar Nieuw-Zeeland. Trouwde tijdens de oorlog met Hartog de Vries. (Engels).

13. Bea Polak-Biet (28 september 1917, Surabaya, Indonesië). Is ondergedoken geweest in Dordrecht, Amsterdam, Arnhem en Den Haag. (Nederlands).

14. Jenny Wolff (25 oktober 1905, Tiel). Heeft voor de oorlog in Dordrecht gewoond (Nederlands).

Bea Biet

15. Ann Roessel-Duits (23 november 1913, Dordrecht). Geboren in Dordrecht, waar zij ook ondergedoken is geweest. Heeft in kamp Westerbork vastgezeten en ook in Theresienstadt. (Engels).

16. Josephina Prins-Kesner (27 april, 1926, Antwerpen). Is ondergedoken geweest in Dordrecht, Scheveningen, Den Haag, Driebergen en Rotterdam. Werd gedeporteerd naar Westerbork, en daarna naar Auschwitz, Buchenwald, Gross Rosen, Ravensbrück en Malchow, waar zij werd bevrijd door de Amerikaanse troepen. Emigreerde na de oorlog naar de Verenigde Staten. (Engels).

17. Louis van Velzen (17 augustus, 1935, Amsterdam). Is ondergedoken geweest in Dordrecht, Amsterdam, Enschede, Hengelo, Den Bosch, Tilburg en in het Belgische Turnhout. (Nederlands).

Joseph Cohen

18. Beti (Betty) Smo’li-Cohen (5 maart 1931, Dordrecht). Geboren als dochter van Meijer Cohen en Sini Cohen, op de Toulonselaan 7. Dit echtpaar heeft de oorlog overleefd, samen met hun twee kinderen, zoon Joseph (Jos) en dochter Betty. Zij allen werden verraden tijdens de onderduik en gearresteerd door Dordtse agenten die nadrukkelijk worden genoemd op de website (Harry Evers en Theo Lukassen), en overgebracht naar Westerbork. Na de oorlog emigreerde Betty alleen naar Israël; haar ouders en zoon Jos keerden terug naar de Toulonselaan (Hebreeuws).

 

 

< Terug naar index 'Verhalen over het voorbije joodse leven in Dordrecht'