Het voorbije joodse dordrecht

Dokter Cohen en de hoed van Peter de Kruk

Dokter Cohen en de hoed van Peter de Kruk

Los van elkaar zijn er begin 2017 twee aanvullingen gekomen op verhaal 42, over de beminde Dordts-joodse huisarts Emil Cohen.

        Wiek Akkermans uit Eefde, zoon van de legendarische Dordtse reclametekenaar en illustrator Louis Akkermans, stuurde de redactie van deze website zo’n houtskooltekening die zijn vader “in een enkele avond maakte”. Peter de Kruk, de laatste stadsomroeper van Dordrecht, staat er op afgebeeld.
        De Kruk, een bijnaam, verdiende volgens Akkermans “soms wat bij als model” bij het Teekengenootschap Pictura. De tekening dateert van 1936. “Er was in die tijd een grapje over hem”, herinnert Wiek zich. “Men zei dan: ‘Heb je het al gehoord? Peter de Kruk is over de Visbrug gesprongen.’ Hij liep altijd met zijn kruk en “sprong” dan overal naar toe.”

Verjaardag
Wat is nu het verband met dokter Cohen? Wiek: “Het hoedje dat hij op de tekening draagt, was ooit van dokter Cohen. De huisarts woonde aan het Steegoversloot, waar nu de doorgang is gemaakt naar het Hof.”
        Die doorgang heeft lang het zogenoemde ‘Gat van Cohen’ geheten. Dokter Cohen, die van maart 1943 tot mei 1945 ondergedoken zat bij een patiënt van hem op de Staart, hervatte na de oorlog zijn praktijk in het pand Steegoversloot 33 (later: 51). In juli 1970 werd het gesloopt. Pas in 1988 werd het gat gedicht, met een appartementengebouw.
        Geconfronteerd met de tekening van Akkermans zegt Anthon Grootenboer, pleegzoon van dokter Cohen, zich de man te herinneren. “Hij was patiënt van dokter Cohen en kwam altijd trouw op 2 januari op de verjaardag van mijn pleegvader. Omdat die datum in de kerstvakantie viel, was ik die dag altijd thuis. De heer Akkermans kwam altijd ’s morgens op de koffie. Ik heb hem voor het eerst ontmoet als negenjarige op 2 januari 1958. Buiten deze datum zag ik hem nooit.”
        Over Peter de Kruk meldde Grootenboer: “Uit mijn jeugd herinner ik mij dat de naam Piet de Kruk thuis wel eens viel. Ook hij was patiënt. Het type hoed komt mij bekend voor, want dokter Cohen heeft tot het einde van zijn leven dit soort hoeden gedragen.” Grootenboer zelf noemt Peter de Kruk Piet. Volgens het boekje ABCDordt (1991), handelend over “Dordtse woorden en uitdrukkingen, dialect, verhalen en versjes, gedichten en straattypes”, zijn beide bijnamen correct.
Zijn werkelijke naam luidde overigens Peter Frans Koops. Hij is geboren in Bunschoten, op 20 februari 1877, en overleden in Dordrecht op 23 januari 1956, op 78-jarige leeftijd. Koops was een weduwnaar. Hij trouwde op 4 juni 1904 in Bunschoten met plaatsgenote Hendrikje Heinen (1.8.1873) en kreeg met haar in Gorinchem een dochter, Maagje, op 27 september 1910. Hij woonde in Dordrecht vanaf 1938 op de Riedijk, op nummer 54 (later 100). Koops, die behalve stadsomroeper ook koopman en venter in vis was, heeft ook Venlo, Zierikzee en Middelburg als woonplaats gehad.

Plaquette
De tweede aanvulling is afkomstig van archiefonderzoekster Erica van Dooremalen. Zij, bezig met onderzoek naar de Dordtse tekendocent Gideon M. Brugman (1907-1995), stuitte op een nieuwsbericht in De Dordtenaar van maandag 1 april 1946. Daarin wordt meegedeeld dat “dankbare patiënten” eindelijk, met maanden vertraging, een in brons gegoten plaquette konden aanbieden aan “hun beminden arts, dr. Cohen”.
        In januari kreeg Cohen al een plaquette in gips geschonken. In brons was nog niet mogelijk, daar “het vereischte materiaal ontbrak”. Maar donderdag 28 maart was “de groote dag” aangebroken, in de gieterij van de heer Harnmeyer aan de Kuipershaven kon het kunstwerk “na uren van spanning” in brons voltooid worden.
        De plaquette stelde “de zegeningen voor die de menschheid van de geneeskunde ontvangt, uitgebeeld in drie taferelen”. Het middenstuk beeldde het geneeskundig onderzoek bij een jongeling uit. De linker bovenhoek gaf de beeltenis van een jonge moeder met baby. In de rechterbovenhoek werd de ouderdom gesymboliseerd door een grijsaard, leunend op zijn stok.
        De Dordtenaar sloot de beschrijving af met: “De aesculaap en eenige geneeskrachtige kruiden vullen het geheel en onderaan is de volgende tekst vermeld: ‘Ter herinnering aan de hervatting van uw praktijk, aangeboden door de patiënten.’”
        Of de plaquette nog bestaat, is onbekend. Anthon Grootenboer is verbaasd over het krantenbericht. “Het verhaal over de gipsplaquette is volkomen nieuw voor mij. Ik kan me niet herinneren deze ooit gezien te hebben.”
        Dokter Cohen overleed op 14 november 1985, op 91-jarige leeftijd.