De USHMM lijsten
Lijst 1: de Holocaust- overlevenden uit Dordrecht
* Nóg vijf Dordtse overlevenden ‘gevonden’
|
Op de website van het United States Holocaust Memorial Museum (USHMM) staan ze kriskras door elkaar: de overledenen zowel als de overlevenden. En net zo onordelijk zijn ook de joden en niet-joden gegroepeerd.
Voor de overzichtelijkheid zijn voor dit verhaal van al die betrokken personen eerst diegenen verbijzonderd die afkomstig waren uit Dordrecht, door geboorte of door inwoning. Vervolgens zijn er drie lijsten gemaakt, van deze drie categorieën: overlevenden, overledenen en niet-joden.
Dit is Lijst 1. Daarop staan de namen van 75 Dordtse overlevenden. In totaal staan op de zogeheten Dutch Survivor Lists van het Amerikaanse museum 27.995 namen. Gezeefd op Dordrecht en gecorrigeerd op dubbellingen, kwam de Dordtse werkgroep Stolpersteine tot deze lijst van 75 Dordtenaren. Het museum meldde zelf bij deze overlevenden de geboortedatum en -plaats, hun vorige en laatste woonadres. Die zijn hier blijven staan.
Maar daar heeft de werkgroep het niet bij gelaten.
Van al deze mensen is verder uitgezocht wie zij waren, wat het familieverband was en hoe het ze na de oorlog is vergaan. Daar zijn korte levensschetsen van gemaakt, waarvoor dikwijls teruggrepen kon worden op de verhalen op deze Stolpersteine-website. Maar soms waren hun namen nieuw voor de werkgroep, en zijn de bijbehorende persoonsgegevens opgezocht, om de namen in een context te kunnen plaatsen.
Hoe volledig de database van het USHMM ook moge lijken, er bleken daarin toch, om onnaspeurbare redenen, enkele Dordtse overlevenden te ontbreken. In een kader onderaan wordt toegelicht wie dat zijn.
De Holocaust Joodse Overlevenden |
1. Lilly (= Lily) Cohen
Vorig adres: Groenendijk 64, Dordrecht Laatste adres: p/a Duits, Singel 90, Dordrecht [Lily Greta Cohen heeft de oorlog samen met haar zussen Erna (1935) en Claasje (1941) overleefd, in tegenstelling tot hun ouders Bernard Abraham Cohen (Rotterdam, 10.10.1903) en Elisabeth Duits (Dordrecht, 21.11.1907). Zij zijn tegelijk vermoord in Auschwitz, op 30 september 1942, 38 en 34 jaar oud. Lily Greta Sterrenburg-Cohen is op 12 augustus 1994 “na een langdurige ziekte” op 60-jarige leeftijd overleden in Zeist als echtgenote van Jan Sterrenburg. Volgens de overlijdensadvertentie in NRC-Handelsblad van 13.8.1994 is zij begraven op de joodse begraafplaats aan het Toepad in Rotterdam. Zie ook verhaal 84 en verhaal 201 op deze website. ] top | ||||||
2 Stijntje E. den Hartog
Vorig adres: Wijnstr. 87, Dordrecht Laatste adres: Bankastraat 9, Dordrecht [Stijntje Elisabeth den Hartog had zich samen met Elisabeth (‘Bets’) van den Berg in hetzelfde patriciërshuis verstopt als het gezin Benedictus, aan de Wijnstraat (zie nummer 9 van deze lijst). In verhaal 90 op deze website, over deze groep onderduikers, wordt gemeld dat Stijntje het laatstgeboren en vierde kind is van Benjamin den Hartog (Heerjansdam, 26.3.1869) en Carolina (‘Lien’) Braadbaart (Dordrecht, 12.3.1876). De eerder geboren kinderen zijn Simon (19.5.1900), Saartje (21.4.1902) en Philip Nathan (8.12.1903). Vader, moeder en Philip zijn omgebracht in de oorlog: de ouders in Sobibor op 9 juli 1943, de zoon ergens in Midden-Europa, op 31 maart 1944. Saartje trouwde in de oorlog met de Dordtse huisarts Oscar Cahen, op 2 september 1942, zie op deze lijst nummer 14. Ook hij werd vermoord in Sobibor, op 13 maart 1943. Saartje wist te overleven en is na de oorlog naar Israël verhuisd. Simon werd samen met zijn echtgenote Margaretha Hen (Veghel, 29.3.1909) in Auschwitz omgebracht, op 6 maart 1944. Zij woonden voordien in Oss. Stijntje bleef ongetrouwd en overleefde de nazi-gruwelen. Zij verruilde Nederland voor Israël in 1951, alwaar ze overleed in Haïfa, op 18 maart 1975, 68 jaar oud. Haar mede-onderduikster mr. Elisabeth van den Berg bleef tot 3 september 1965 in Dordrecht wonen, en als docente werken op de hbs. Daarna vertrok ze naar Rotterdam. Ze is overleden op 18 maart 1995, op 88-jarige leeftijd.] top | ||||||
3 Annie (Johanna Rachel) van Huiden Dordrecht, 11 juli 1925 Vorig adres: Voorstraat 180, Dordrecht Laatste adres: Koningin Wilhelminastraat 3, Dordrecht [Annie Bezemer-van Huiden, een dochter van oud-wethouder Isidor van Huiden, is op 3 januari 2020 op 94-jarige leeftijd overleden, zie verhaal 32 op deze site.] top | ||||||
4 Isidoor (= Isidor) van Huiden
Vorig adres: Voorstraat 180, Dordrecht Laatste adres: Koningin Wilhelminastraat 3, Dordrecht [Oud-wethouder Isidor van Huiden, geboren in Winschoten, is op 1 maart 1952 op 66-jarige leeftijd plotseling overleden in Kopenhagen, waar hij een congres bijwoonde. Hij is onder grote belangstelling begraven op de joodse begraafplaats in Dordrecht, zie verhaal 32 op deze site.] top | ||||||
5 Leopold Simon de Jong Dordrecht, 5 oktober 1912 Vorig adres: Krommedijk 144, Dordrecht Laatste adres: Reeweg-Oost 68 rood, Dordrecht
Na de oorlog verliet Leopold Dordrecht om te gaan werken bij de Nederlandse Televisie Stichting, de voorloper van de NOS, tot aan zijn pensioen. Hij is overleden op 31 december 1988, 76 jaar oud.] top | ||||||
6 S. (= Siegfried Samuel) de Jong
Vorig adres: Leerambachtstraat 132, Dordrecht Laatste adres: Krommedijk 144, Dordrecht [Siegfried was een van de kinderen van Simon Salomon David de Jong en Bräune (Bertha) Mecklenburg (zie nummer 7). Hij trouwde met Anna (‘Annie’) Catharina Vermeeren (Dordrecht, 23.9.1913), die is overleden in Maastricht op 23 oktober 1998. Siegfried stierf op 89-jarige leeftijd, eveneens in Maastricht, op 10 september 1997. Zie ook verhaal 16 op deze site.] top | ||||||
7 Bräune (‘Bertha’) de Jong-Mecklenburg Lübeck, 14 Jan 1878 Vorig adres: Leerambachtstraat 13, Dordrecht Laatste adres: Krommedijk 144, Dordrecht [Bräune is de echtgenote van Simon Salomon David de Jong (Emmen, 1 mei 1866 – Dordrecht, 4 januari 1937, 70), oud-directeur van de hoefijzerfabriek Hippos in Dordrecht. In die stad was het echtpaar begin jaren dertig vanuit Groningen (en kort Rotterdam) komen wonen. Drie − in leven gebleven − kinderen had het echtpaar toen al, in Dordrecht kwam er een vierde bij, zie verhaal 16 op deze site. Bertha overleed kort na de bevrijding, 68 jaar oud, op 25 januari 1946.] top | ||||||
8 Carolina Sons
Vorig adres: Voorstraat 186, Dordrecht Laatste adres: Nieuwstraat 67 rood, Dordrecht [Carolina en haar zus Marianne hebben beiden ondergedoken gezeten in Amersfoort en de oorlog overleefd, net zoals hun vader Louis Sons. Carolina (‘Lineke’) is na haar huwelijk in de synagoge van Den Haag op 12.4.1959 met Maurits Mark geëmigreerd naar Israël, naar Jeruzalem. Haar zus Marian, gehuwd met Willy S. Bont, woont nog altijd in Nederland. Hun ouders waren Rebecca Stad en Louis Sons. Rebecca is omgebracht in Auschwitz, op 4 juni 1944 (30), haar man Louis is overleden in Scheveningen op 10 augustus 1980 (72). Hij is begraven op de joodse begraafplaats in Wassenaar.] top | ||||||
9 Emanuel Benedictus
Vorig adres: Wijnstraat 87 rood, Dordrecht Laatste adres: Wijnstraat 87, zwart, Dordrecht [Emanuel Benedictus heeft met zijn complete gezin de nazi-tijd weten te overleven door onder te duiken in een achterhuis aan de Wijnstraat, zie verhaal 90 op deze site. Zoon Jules Henri beschreef de periode in dagboeken die in 2009 zijn overhandigd aan het Regionaal Archief Dordrecht. Behalve uit vader Emanuel (Dordrecht, 6.6.1888) en zoon Jules (Dordrecht, 10 april 1929) bestond de familie uit moeder Greta Bolle (Den Haag, 1.4.1897) en dochter Suze (‘Suus’, Dordrecht, 23 oktober 1923). Emanuel is overleden op 11 oktober 1953 (65). Zijn vrouw Greta hertrouwde in Israël in september 1968 met Heiman Vromen (Lochem, 30.7.1898 – Haïfa, 12.2.1982; 83). Jules is in de nieuwe eeuw overleden, in Rotterdam op 28 oktober 2020, 92 jaar oud. Zijn zus Suze Migdali-Benedictus stierf jaren eerder, in Israël op 22 juni 2017, op 93-jarige leeftijd. Van moeder Greta is geen overlijdensdatum gevonden.] top | ||||||
10 Elizabeth Schreuder-Blitz
Vorig adres: Kolfstraat 10 rood, Dordrecht Laatste adres: Kromme Elleboog 82 (= 8), Dordrecht [Elisabeth, getrouwd met Gijsbertus Stephanis Schreuder, is eind jaren zeventig overleden. Zie ook verhaal 37 en verhaal 204.] top | ||||||
11 Bruintje Suzanna Cohen Dordrecht, 5 maart 1931 Vorig adres: Toulonselaan 7, Dordrecht Laatste adres: Maasstraat 58, zwart, Dordrecht [Bruintje Suzanna is genoemd naar haar beide grootmoeders. Haar ouders zijn Meijer Michel Cohen (Dordrecht, 30.8.1900) en Gesina Keesje (Velsen, 1.4.1906). Bruintje (‘Betty’) was het eerste van de twee kinderen die het echtpaar kreeg, de tweede was zoon Joseph Jacob (‘Jos’), op 10 maart 1935. Het complete gezin heeft de oorlog overleefd, zie verhaal 47 op deze site. Vader Meijer overleed op 21 februari 1958 ( 57), Gesina op 8 december 1998 (92), allebei in Dordrecht. Betty trouwde op 28 april 1956 in Israël met de Amerikaan Raphael Smoli (21 april 1924), en heet nu Beti (zie nummer 74 van deze lijst). Haar broer Jos emigreerde eveneens, in 1977 naar de VS, samen met zijn vrouw Henriëtte (Jet) C. Zadoks (Dordrecht, 10 februari 1937) en hun drie Dordtse kinderen: Mike E. (1959), Ida G. (1960) en Mitchell J. (1964). Op de website van de Papendrechtse archiefonderzoekster H.W.G. van Blokland-Visser zijn de jeugdherinneringen te lezen die Bruintje, alias Betty, schreef in de na-oorlogse maanden september en oktober 1945, toen zij in de tweede klas van de hbs aan het Oranjepark in Dordrecht zat.] top | ||||||
12 Meijer Michiel COHEN
Vorig adres: Toulonselaan 7, Dordrecht Laatste adres: Maasstraat 58, zwart, Dordrecht [Zie de toelichting bij nummer 11 hierboven.] top | ||||||
13 Arnold Hartog Gobits
Vorig adres: Voorstraat 294, Dordrecht Laatste adres: Hoge Nieuwstraat 22, Dordrecht [Arnold (ofwel: Nol) Gobits is, zoals staat in verhaal 247 op deze website, het derde en laatste kind van Samuel Gobits (‘Sal’, Amsterdam, 13 januari 1890) en Rebecca Leeuwin (‘Bep’, Amsterdam, 3 april 1887). Hij werd geboren in Dordrecht, op 10 januari 1923. Zijn zussen kwamen in Den Haag ter wereld: Mietje (‘Mimi’ op 29 december 1914) en Greta (‘Gré’, op 17 december 1916). Hun ouders waren op 2 april 1914 in Zaandam getrouwd en kwamen per 28 januari 1921 vanuit Amsterdam in Dordrecht te wonen, op het adres Voorstraat 294. Vader Samuel dreef er een winkel in bedden. Tijdens de oorlog doken verpleegster Gré en Nol vanaf augustus 1942 samen onder, eerst bij Maartje Broekhuijsen-Huijsman op nummer 328 van de Voorstraat, boven de muziekwinkel, later bij de rk-familie Retel in de Hoge Nieuwstraat op nummer 22. Nol schreef bij die gelegenheid in het poëziealbum van het buurmeisje Adriana Verwaal, zie daarvoor ook verhaal 247. Toen de verloofde van Gré, Daniel (Daan) Klisser, ook nog naar de Hoge Nieuwstraat kwam, werd de situatie daar onhoudbaar, en verhuisde Gré naar buurvrouw Els, waar haar ouders Sal en Bep ook al waren. Daan kwam elders terecht. In totaal hebben bij verzetsvrouw Els zeven volwassenen en vier kinderen ondergedoken gezeten. Zus Mimi, getrouwd met Abraham (‘Bob’) Wijnberg, woonde met hem aan de Vlietweg 26 in Dordrecht. Toen de razzia’s begonnen, vluchtte zij met haar baby, Chawwa Hadassah Riwka, geboren op 6 juli 1942, op dringend advies van haar buurvrouw Els van As naar Den Haag, vervolgens naar Ilpendam. Haar man Bob, aangesloten bij het gewapend verzet, werd op 24 juli 1942 in Ede gearresteerd en op 29 juli 1943 gefusilleerd op de Leusderheide, 29 jaar oud. Mimi is na de oorlog tweemaal hertrouwd, zij overleed ten slotte op 12 juni 1990 in Israël, in Rehovot, 75 jaar oud. Nol Gobits, die verrassend trouwde met Els van As, is 89 jaar oud geworden. Hij overleed in Loosdrecht op 4 maart 2011. Daar stierf ook Els, op 29 juni 2012, 79 jaar oud. Gré Gobits heeft het niet gered, net zomin als haar ouders. Gré is op 19 november 1943 in Auschwitz vermoord, 26 jaar oud. Haar ouders werden daar dezelfde dag omgebracht, 53 en 56 jaar oud. Pas na de oorlog werd dit kennelijk bekend, want pas op 27 juli 1946 plaatsten de overlevende kinderen Mimi en Arnold een overlijdensadvertentie in I. Daarin staat dat “onze dierbare ouders” en “onze geliefde zuster” op 16 november zijn gedeporteerd van Westerbork naar Auschwitz “en aldaar” zijn overleden.] top | ||||||
14 Saartje Cahen-den Hartog Dordrecht, 21 april 1902 Vorig adres: Jan Luykenstraat 88a, Dordrecht Laatste adres: Bankastraat 9, Dordrecht [Saartje Cahen is een dochter van Benjamin den Hartog en Carolina Braadbaart, zoals te lezen valt bij nummer 2 op deze lijst. Zij trouwde, werkzaam als adjunct-commies bij de Raad van Arbeid, met de Dordtse huisarts Oscar Cahen, die is vermoord in Sobibor. Na de oorlog is zij naar Israël vertrokken, naar Haïfa.] top | ||||||
15 Lena Blitz Amsterdam, 4 februari 1921 - 22 september 1994 Laatste adres: Gevulde Gracht 11, Dordrecht
top | ||||||
16 Simon de Jong
Vorig adres: Hooftstraat 73 (zijstraat Krispijnseweg), Dordrecht Laatste adres: Dordrecht [Simon is een zoon van lompenhandelaar Gerard Joachim de Jong (Dordrecht, 8 juni 1879), die op 63-jarige leeftijd is vermoord in Auschwitz, op 26 oktober 1942, en Grietje Tonninge (Dordrecht, 27 december 1885 – Dordrecht, 3 april 1931; 45). Vader Gerard is zeker niet de enige die werd vernietigd door de nazi’s. Zoals te lezen valt in de verhaal 73 en verhaal 185 op deze site, beviel Grietje van in totaal veertien kinderen, van wie twee levenloos. Zeven kinderen zijn omgebracht in de oorlog. Dat waren: 1. Lena (Dordrecht, 26.7.1925 – Auschwitz, 26.10.1942; 17; dienstmeisje), 2. Leendert (Dordrecht, 1.7.1921 – Auschwitz, 30.9.1942; 21; fotograaf); 3. Meijer (Dordrecht, 3.12.1923 – Sobibor, 16.4.1943; 19; fotograaf); 4. Abraham (Dordrecht, 5.12.1907 – Midden Europa, 31.3.1944; 36; lompensorteerder), 5. Rijntje (Dordrecht, 25.5.1906 – Auschwitz, 26.10.1942; 36; huishoudster), 6. Anna (Dordrecht, 30.6.1916 – Auschwitz, 26.2.1943; 26; dienstmeisje) en 7. Mozes (Dordrecht, 2.10.1909 – Dubbeldam, 10 mei 1940; 30, gesneuveld als soldaat bij gevechten bij de politiekazerne in Dubbeldam). Simon bleef in leven. Van 7 maart 1940 tot aan zijn dood op 19 december 1971 op 53-jarige leeftijd woonde hij in de Hooftstraat, op nummer 73 rood (nu 95), samen met zijn echtgenote Geertrui Jacoba van Es. Zij bleef er tot 5 december 1983 wonen, om daarna te verhuizen naar het Hugo de Grootplein, nummer 52. Van Geertrui is geen overlijdensdatum gevonden. Nog drie De Jongs overleefden de oorlog. Katharina (Oud-Beijerland, 1.3.1905) redde het tot 7 oktober 1999, ze overleed in Amsterdam, 94 jaar oud. Zij was de echtgenote van Gerrit Dirk Doeleman (Den Haag, 7.2.1897 – Amsterdam, 15.11.1948). Saartje de Jong (Dordrecht, 8.6.1915) is 83 geworden, zij stierf op 30 november 1998 in Dordrecht. Zij was getrouwd met de Nederlands-Hervormde George van Hees (Dordrecht, 15.8.1920 – Dordrecht, 3.1.2005; 84). Alleen van Sander (Dordrecht, 21.10.1913) is niet na te gaan of hij een overlevende is; van hem ontbreken gegevens daarover.] top | ||||||
17 Matje Stad-Cohen Dordrecht, 9 februari 1885 [Zie op deze lijst nummer 34.] top | ||||||
18 Georg Gerard Israël Blumenfeld Plesch, Silezië, Duitsland, 31 augustus 1878 Vorig adres: Boogjes 25, Dordrecht Laatste adres: Dordrecht
Zoon Georg, die hem opvolgde, trouwde op 2 oktober 1902 in het Duitse Huseum met de niet-joodse Berta Pauline Büttner (Breslau, 9 april 1876). Toen de nazi’s oprukten in hun vaderland, vluchtten Georg en Berta naar Nederland, met achterlating van de circusinventaris. Volgens de gemeentelijke gezinskaart arriveerde het echtpaar op 9 augustus 1940 in Dordrecht, waar het leefde in een woonwagen aan de Boogjes. Georg en Berta wisten de vijf oorlogsjaren veilig door te komen, hoe en waar is onbekend gebleven. In 1947 werden zij ambtelijk weer gesignaleerd: op de gezinskaart kwam te staan dat Georg en Berta nu op het adres Hellingen 144 woonden, nog altijd in hun woonwagen. Ze probeerden hun oude werk op te vatten en begonnen een “ponney-baan”. Op 2 oktober 1957 vierden zij hun 55-jarig huwelijksfeest als tachtigers, een verslaggever van De Dordtenaar sprak met hen. Twee jaar later overleed Berta, op 29 mei 1959, 83 jaar oud. Haar man Georg bleef nog tot 29 april 1961 in de woonwagen wonen, maar betrok daarna een huis in de Steltenstraat. Op 20 augustus 1964 ging hij naar het rusthuis Eureka aan de Burg. de Raadtsingel. Daar stierf hij op 14 mei 1965, 86 jaar oud.] top | ||||||
19 Levie Kapper Amsterdam, 30 december 1913 Vorig adres: Wijnstraat 87 rood, Dordrecht Laatste adres: St. Jorisweg 11, Dordrecht [Bloemenverkoper Levie (‘Lou’) Kapper was het tweede van de vijf kinderen van Tobias Kapper (Amsterdam, 12.4.1888) en Raatje (‘Rachel’) Zwaaf (Amsterdam, 14.4.1889). Het gezin woonde in de Jodenbreestraat, zie verhaal 118 op deze site. Op 1 augustus 1938 kwam Levie in Dordrecht te wonen, op de St. Jorisweg 11, samen met zijn echtgenote Elisabeth Schot (‘Betje’, Bergen op Zoom, 29.11.1904), met wie hij in 1936 in Amsterdam getrouwd was. Ze zetten in hun nieuwe woonplaats het bloemenmagazijn Orchidée voort. De oorlog overleefde Levie als enige van zijn familie, de anderen werden uitgemoord. Maar hoe en waar, bij wie en vanaf wanneer Levie zich heeft weten te verstoppen, is na onderzoek indertijd voor verhaal 118 een raadsel gebleven. Zijn bloemenwinkel bleef dankzij de niet-joodse Elisabeth al die tijd gewoon open. Levie keerde na de bevrijding terug in zijn nering, maar bleek getraumatiseerd door het verlies van zijn familie. Hij moderniseert de winkel en trekt met een bloemenkar rond door Dordrecht, maar gaat gaandeweg zwerven, door de stad en in Amsterdam. Begin jaren zestig scheidden Elisabeth en Levie. Elisabeth Schot overlijdt op 9 september 1980 in het hervormd tehuis ‘Crabbehoff’, 75 jaar oud. Levie Kapper sterft als 70-jarige op 4 februari 1984 op het adres Noordendijk 16-18. Hoe hij zich door de laatste levensjaren heeft geworsteld, is niet na te gaan. Eigenlijk heeft de oorlog ook hem genekt.] top | ||||||
20 Jaap Duits 1 oktober 1917 - 18 september 1979 Laatste adres: Blekersdijk 23, Dordrecht
Hoewel Joop Jansen en Berta Boelrijk zelf twaalf kinderen hadden, lieten zij in totaal acht joden kort of langer in hun pand onderduiken. De familie Duits bleef er het langst, tot en met de bevrijdingsdag, al waren Jaap en Ans eerder al vertrokken. Ans is daarna in verschillende concentratiekampen geweest, op het laatst in Theresienstadt. Maar ze overleefde de Shoah en trouwde met Paul Thedoor Herman Roessel (Tjepu, Blora, Indonesië, 4.6.1917), met wie zij in 1950 in Amsterdam dochter Tanja Zora kreeg. Het gezin emigreerde naar de VS in 1954. Ans, verpleegster van beroep, ging er Ann heten en werkte in Morgan Hill, Californië als bibliotheek-hulp. Van 1954-1983 woonde het gezin in Morgan Hill, daarna in Visalia, ook in Californië. Paul stierf op 1 april 1983, 65 jaar oud, in San José, Californië, Ans overleed op 11 juli 20212 in Tulare, Californië, 98 jaar oud. Jaap werd ook opgepakt na zijn vertrek bij de Jansens. Hij wist uit een rijdende transporttrein te springen, en slaagde erin de rest van de oorlog in de onderduik in het noorden van Frankrijk door te brengen. Hij ging, werkend als tolk/vertaler Frans, Engels en Nederlands, na de bevrijding eerst nog in Parijs en in Dordrecht wonen. Later, vanaf 4 juni 1956, vestigde hij zich in Amsterdam, met zijn Surinaamse vriend. Jaap overleed op 18 september 1979, 61 jaar oud.] top | ||||||
21 Marcus (‘Marc’) Meijer
Laatste adres: Vest 57b, Dordrecht [Koopman in oude metalen Marcus (‘Marc’) is een van de vijftien kinderen, van wie er zes slechts ultrakort leefden, van Mozes Meijer (Dordrecht, 24 mei 1854 – Dordrecht, 10 juli 1931, 71) en Elisabeth Barkelau (Nijmegen, 9 mei 1853 – Dordrecht, 31 oktober 1913). Marcus trouwde als 25-jarige op 15 december 1915 ook met een Barkelau, met de 21-jarige Esther uit Vlissingen (15 augustus 1894). Beiden hebben de oorlog weten te doorstaan, al is onbekend hoe en waar, zie ook de verhaal 101 en verhaal 123 op deze site. Na de oorlog bleken nog slechts twee van de vijftien kinderen in leven. Behalve Marcus (nummer 8) was dat Carolina (Dordrecht, 20.10.1893). Marcus Meijer is, nog altijd wonend aan de Vest (nummer 57b werd in de jaren vijftig nummer 81), op 28 maart 1976 in Dordrecht overleden, 86 jaar oud. Zijn vrouw Esther stierf vier jaar later op 19 mei 1980 in het ‘Centraal Tehuis’ in Rotterdam, 85 jaar oud.] top | ||||||
22 Esther Meijer-Berkeldauw (= Barkelau)
Laatste adres: Vest 57b, Dordrecht [Zie nummer 21 op deze lijst.] top | ||||||
23 Betsy (= Betsij) den Hartog Dordrecht, 10 november 1914 Vorig adres: Pretoriusstraat 98, Den Haag Laatste adres: Dongestraat 15, Dordrecht [Betsij den Hartog is een dochter van Jacob den Hartog (H.I. Ambacht, 24.3.1882 – Sobibor, 28.5.1943; 61) en Cornelia Hemelraad (Dordrecht, 29.6.1881 – Sobibor, 28 mei 1943; 61). Zij was het laatste van de vijf kinderen Hemelraad, van wie er drie zijn vermoord in de oorlog: Rozetta (Dordrecht, 9.8.1906 – Sobibor, 11.6.1943; 36), Elias (Dordrecht, 2.7.1907 – Sobibor, 9.7.1943; 36) en Willem (Dordrecht, 2.5.1912 – Auschwitz, 31 januari 1944; 31). Anna was het vierde kind, maar dat heeft slechts kort geleefd: Dordrecht, 10 november 1914 – Dordrecht, 11 november 1916; 18 maanden). Betsij doorstond de Holocaust, zij is overleden in 1992, 77 jaar oud, op 20 oktober, in Dordrecht. Zij is van beroep verkoopster van manufacturen geweest. Op deze website staat een verhaal over haar, verhaal 178, dat ook gaat over onthutsende fouten die zijn gemaakt in de administratie van kamp Westerbork. Onderzoekers ontdekten dat sommigen mensen nooit officieel dood zijn verklaard, of met een verkeerde naam op transport zijn gezet. Of zelfs dat ze als dood of vermist te boek stonden, terwijl ze ‘gewoon’ zijn teruggekeerd uit een concentratiekamp. Zelfs vonden ze mensen over wie helemaal niets is terug te vinden. Betsij den Hartog was zo iemand. Betsij was getrouwd met de niet-joodse Bastiaan (Bas) Kolijn, een voormalige heren- en kinderkapper. Hij overleed op 11 december 1987, 75 jaar oud. Zelf is Betsij 77 geworden, ze stierf op 20 oktober 1992, wonend aan de Nassauweg 199.] top | ||||||
24 Abraham Meijer Dordrecht, 4 mei 1894
De beide kinderen hebben de oorlog overleefd. Kantoorbediende Abraham, die op 30 april 1919 trouwde met Helena Josephine Leefson (Rotterdam, 13.6.1896), is overleden op 19 november 1969 in Voorburg, 75 jaar oud. Zijn vrouw stierf enkele jaren later, op 28 oktober 1971 (ook 75). Over Jonas is meer bekend. Hij is handelscorrespondent geweest en boekhouder, en was daarnaast dienstweigeraar, anarchist en revolutionair, volgens de website over de geschiedenis van het humanitarisme. Hij verhuisde in 1925 van Den Haag naar Leiden, in 1926 ging hij terug naar Dordrecht. Jonas is tweemaal getrouwd geweest, eerst met Clara Gertrud Wichmann (Hamburg, 17.8.1885), die overleed in Den Haag op 15 februari 1922, 36 jaar oud. Met haar kreeg Jonas de dochter en latere arts Hett Clara (Den Haag, 15.2.1922 – Bilthoven,1.4.2012; 90). Daarna huwde hij in Amsterdam op 2 april 1925 Jansje Alida van Steenderen (Amsterdam, 15.5.1896 – Velp, 13.2.1982, 85). Uit dit huwelijk kwamen drie kinderen voort: Bert Johan Meijer, Flora Clara Cornelia Meijer en Arie Floris Meijer. Jonas is op 2 september 1969 in Velp overleden, op 73-jarige leeftijd.] top | ||||||
25 Theodoor Philip van Raalte Dordrecht, 30 maart 1913
top | ||||||
26 Henriëtte (= Henrietta) Elisabeth Gazan Dordrecht, 8 februari 1904 (=Rotterdam)
Elisabeth hertrouwde op 10 februari 1915 in Rotterdam, 31 jaar oud, met de 38-jarige Hermanus de Winter (Tiel, 25 juli 1876). Met hem kreeg zij bijna zes maanden later, op 7 augustus 1915 in Rotterdam, zoon Abraham. Elisabeth, Hermanus en zoon Abraham hebben de oorlog overleefd. Hermanus is overleden in Dordrecht, 84 jaar oud, op 28 augustus 1960, Elisabeth in Wassenaar op 25 november 1969, 86 jaar oud en Abraham op 13 juni 1972 in Eindhoven (56). Het overgebleven kind uit Elisabeth’s eerste huwelijk, Henrietta (ook wel: Henriëtte) trouwde in Rotterdam als 26-jarige op 29 oktober 1930 met de 28-jarige Levie Aandagt (Rotterdam, 27 juni 1902), zie verhaal 62 op deze website. In 1923 verhuist de nog ongetrouwde Levie naar Dordrecht en vestigt zich op de Voorstraat, op nummer 110 (nu, onherkenbaar, nummer 146), waar hij een winkel begint in onder andere glas, porselein, aardewerk, borstelwerken en huishoudelijke artikelen. Henriëtte trekt na het huwelijk bij hem in en krijgt twee kinderen met hem: Sophia Cato (14.2.1931) en Elisabeth (3.5.1932). Aan het begin van de oorlog sterft Levie, nog pas 39 jaar oud, op 24 december 1941, na een “geduldig gedragen lijden”. Weduwe Henriette houdt de winkel open, totdat de Duitsers in mei 1942 haar de zaak afnemen. Met haar dochters vertrekt ze naar de Singel 229, totdat het onveilig wordt. Dan duiken ze allen onder, op een locatie die geheim blijft. Op 30 juni komt Henriëtte weer tevoorschijn; haar winkel, de Hollandsche Bazar, gaat weer open. In april 1960 verlaat zij Dordrecht en trekt naar Den Haag. Henriëtte overlijdt op 20 maart 1994 op 90-jarige leeftijd. Ze is begraven op de joodse begraafplaats in Wassenaar. Naast haar ligt Sophia Cato, die op 16 september 2010 is gestorven, als 79-jarige weduwe van Albertus Abraham Peters. De andere dochter, Elisabeth, is overleden in Zwijndrecht, op 25 april 2001 (78).] top | ||||||
27 Erna Cohen
Vorig adres: Dordrecht Laatste adres: p/a Duits, Singel 90, Dordrecht [Erna Cohen, weduwe van Cornelis Johannes (Cees) Zwart (Amsterdam, 18.5.1938 – Naarden, 2.12.2007; 69), woont al decennia niet meer in Dordrecht, maar heeft de Dordtse werkgroep Stolpersteine al dikwijls geholpen met gegevens over voormalig joods Dordrecht. Soms bezoekt zij ook Stolperstein-leggingen in haar geboortestad.] top | ||||||
28 Annie E. Beck-Allemans
Laatste adres: Prins Hendrikkade 154, Rotterdam [Annie Esther Allemans is een dochter van de vier kinderen die Philip Allemans (Dordrecht, 7 juni 1885) kreeg met Carolina Braadbaart (Dordrecht, 9 maart 1886). In verhaal 31 op deze site, dat vooral gaat over Annie’s zus Rozette (Dordrecht, 13 november 1913), valt te lezen dat zij in de oorlog beiden in kamp Westerbork belandden. Annie, inmiddels verpleegster, trouwde daar op 4 november 1943 met de Tsjech Kurt Beck (Praag, 29 oktober 1907), terwijl Rozette er de houtkoopman Moritz Fogel (Rotterdam, 15 april 1897) huwde. Rozette raakte zwanger in Westerbork en beviel op 27 maart 1944 van Carry Ellen. Maar het noodlot was onafwendbaar. Rozette, Moritz en de baby werden op 4 september 1944 gedeporteerd naar Theresienstadt in Tsjechië, waar Moritz werd omgebracht, op een onbekende dag en locatie. Rozette en Carry Ellen kwamen terecht in Auschwitz, en werden daar vermoord op 18 en 19 oktober 1944, respectievelijk 30 jaar en zeven maanden oud. Annie belandde ook in Theresienstadt, maar overleefde, samen met haar schoonmoeder Jenny Beck-Dresden. Op 8 mei 1945 werden zij bevrijd door het Russische Rode Leger. Ook Kurt ontsnapte aan de dood; hij zat in het Poolse Gleiwitz, een subkamp van Auschwitz. Het echtpaar kon zich herenigen en Kurt kon weer aan de slag bij de katoenfirma Bunge. Op 21 februari 1946 wordt Carry Beck geboren, op 3 mei 1949 Marijke Florence. Beide dochters emigreerden, de eerste naar Israël, de tweede naar de VS. Hoe liep het af met de Allemansen? Vader Philip en moeder Carolina waren ondergedoken en kwamen ‘tevoorschijn’. Hij overleed in Dordrecht op 9 oktober 1950 (65), zijn vrouw in Rotterdam op 25 maart 1966 (80). Annie Esther is gestorven in Enschede op 14 januari 1995 (79). De genaturaliseerde Kurt kwam om bij een auto-ongeluk in Borne, op 3 december 1957 (50). Nog een overlevende was het laatstgeboren kind Willem Allemans (Dordrecht, 24 oktober 1916). Hij stierf op 16 april 2010, 93 jaar oud in Rotterdam. Ook hij werd nauwelijks genoemd in verhaal 31, alleen dat hij tijdens de oorlog in militaire dienst was. Eerst op een Nederlands schip, de Slamat, later op het Engelse schip de Dempo vocht hij tegen de Duitsers. Willem Allemans was op 5 oktober 1939 in Dordrecht getrouwd met de rooms-katholieke Geertruida de Boer (Rotterdam, 8.8.1915, wonend aan het Steegoversloot op nummer 12. Op 25 oktober 1939 vertrok zij naar Gouda, naar de Tuinstraat 85. Op zijn Haagse persoonskaart wordt Willem een varende bij de Rotterdamse Lloyd genoemd. Hij woonde tot 1 mei 1937 in Dordrecht aan de Vriesetraat 45, daarna vanaf 18 juli 1938 in Den Haag, aan de Tuinfluiterlaan 32.] top | ||||||
29 Maria van West-Sharlennie (= Scharlewie)
Vorig adres: Burgmeester de Raadtsingel 23, Dordrecht Laatste adres: Nederland [Maria’s achternaam is verkeerd genoteerd, zij heet Scharlewie en is geboren in Amsterdam. Zij was kostuumnaaister van beroep. Maria is tweemaal getrouwd geweest. Haar eerste man, Isaäc van West (Amsterdam, 13.8.1911), huwde zij op 31 mei 1939. Hij is op 27 augustus 1941 omgebracht in Mauthausen, 30 jaar oud. Zelf is zij volgens haar persoonskaart in het Duitse Arolsen-archief van nazi-slachtoffers vanaf 2 april 1943 opgesloten geweest in kamp Vught. Zij belandde op 12 september 1943 in kamp Westerbork in barak 62 en werd vervolgens vervoerd naar het vrouwenkamp Ravensbrück boven Berlijn. Maar Maria heeft de Holocaust overleefd, want op 14 juni 1945 was ze terug in Amsterdam, op het adres Amstel 51. Op 3 november 1948 trouwde Maria met Siegfried Pinto (Jemgum, Duitsland, 15.5.1908) en met hem emigreerde zij in 1949 naar de VS, waar zij op 28 juni arriveerden in New York. Later vestigde het echtpaar zich in San Francisco, Californië. Maria overleed in 1971 in Los Angeles, haar echtgenoot in 2000. Hun huwelijk bleef kinderloos. Op de website Westerborkportretten, is een artikel gewijd aan de broers Siegfried en Erich Pinto, “twee Joodse mannen uit de Duits-Groningse grensstreek die uiteindelijk meer dan vijf jaar in kamp Westerbork verbleven”, aldus de auteur, Hans Piek. Het blijkt dat ook Erich, met zijn vrouw Erna, naar Amerika is vertrokken, waar Erich in San Francisco overleed in 1979, 66 jaar oud. Erna stierf in 2005.] top | ||||||
30 Harm Lubben Dordrecht, 4 maart 1922 Laatste adres: Nederland
| ||||||
31 Esther Plukker-Cohen
Vorig adres: Burg. de Raedtsingel 23, Dordrecht Laatste adres: Oude IJselstraat 26, Amsterdam [Esther Cohen trouwde op 18 juli 1942 met Salomon Plukker (Amsterdam, 9 juni 1915), die twee jaar later werd vermoord in Auschwitz, op 2 januari 1944, 28 jaar oud. Esther is zelf ook terechtgekomen in een concentratiekamp, maar wist dit te overleven. Na de oorlog schreef zij namelijk met elf andere voormalige gevangenen over medische experimenten in de kampen Auschwitz, Dachau, Natzweiler en Sachsenhausen. De verslagen, berustend bij het NIOD Instituut voor Oorlogs- Holocaus- en Genocidestudies, zijn daar ingeleverd in de periode 11 tot 26 november 1946, zie deze link. Ook Maria van West-Scharlewie (zie nummer 29 op deze lijst) heeft zo’n verslag gemaakt. In openbare bronnen is geen overlijdensdatum gevonden van Esther Cohen.] top | ||||||
32 M.E. (Margaretha Esther; ‘Greet’) Hamburger
Vorig adres: Johan de Wittstraat 23, Dordrecht Laatste adres: Lorentzkade 352, Den Haag [Greet Hamburger, verpleegster in het Dordtse ziekenhuis aan de Bankastraat, woonde, komend uit Amsterdam, vanaf 30 december 1941 in bij de familie Duits aan de Johan de Wittstraat 23 (nu 31). Na de oorlog, die ze overleefde, keerde ze terug op dit adres, nu werkend als hoofdverpleegster. Nadien woonde ze nog in Den Haag en ten slotte was zij directrice van het Algemeen Ziekenhuis Zonnestraal in Hilversum. Zij is op 66-jarige leeftijd overleden 9 mei 1981 in Heemskerk, zie ook verhaal 53 op deze website.] top | ||||||
33 Roza Katoen-Tokkie Den Haag, 29 Sep 1917 Vorig adres: Burgemeester de Raadtsingel 23, Dordrecht Laatste adres: Oude IJselstraat 26, Amsterdam
top | ||||||
34 David Stad Rotterdam, 3 december 1884 Laatste adres: Dordrecht [Hoogstwaarschijnlijk wordt hiermee bedoeld de David Stad die niet op 3, maar op 8 december 1884 in Rotterdam is geboren, als zoon van Abraham Stad en Betje Spaanbroek. De 3 is misschien gelezen als een 8. David, koopman in onroerende goederen, trouwde op 23-jarige leeftijd op 17 juni 1908 in Rotterdam met de 22-jarige Rotterdamse Matje Cohen (9.2.1886). Zij kregen in Rotterdam vier kinderen: Betje (1.5.1909 – 8.12.1910), Rebecca (2.6.1911), Betje (10.1.1914) en Mathilda (14.11.1916). Op 22 september 1921 verhuisde het gezin naar Dordrecht, eerst naar Voorstraat 133, naderhand naarBurg. de Raadtsingel 23, zie verhaal 28 op deze site. Rebecca trouwde met Louis Sons (Den Haag, 6 november 1907), die de oorlog overleefde. Hij stierf op 72-jarige leeftijd in Den Haag op 10 augustus 1980. Rebecca werd omgebracht in Birkenau, op 4 juni 1944, 33 jaar oud. Haar zus Mathilda, getrouwd met de winkelbediende Abraham Sons (Den Haag, 6.11.1912), is vermoord in Auschwitz, op 14 september 1942, 25 jaar oud, haar man in Seibersdorf, op 31 maart 1943, 30 jaar oud. De ouders en dochter Betje nr. 2 wisten de oorlog te doorstaan. Vader David stierf in Dordrecht op 28 november 1963 (78), moeder Matje op 26 februari 1956 (70) en Betje Stad in Eindhoven op 9 mei 2001 (87), als weduwe van Israël Offenbach (1907-1989).] top | ||||||
35 Irma Irene Appel Naumberg bij Kassel, Duitsland, 1 september 1919 Vorig adres: Ubbo Emmiusstraat 49, Groningen Laatste adres: Krispijnseweg 169 rd, Dordrecht [Irma Appel, na de oorlog geëmigreerd naar Israël, is in 2001 overleden, zie op deze website verhaal 45] top | ||||||
36 Henderia (= Henderica) Kisch Groningen, 27 maart 1902 Vorig adres: Grote Rozenstraat 27, Groningen Laatste adres: Krispijnseweg 105, Dordrecht [Henderica is het eerste kind van de vier die slager Jacob Salomon Kisch na het huwelijk op 27 januari 1901 in Groningen kreeg met Betje van Hasselt. Van de zes gezinsleden zijn er drie vermoord door de nazi’s. Het zijn vader Jacob Salomon (Groningen, 8.10.1875 – Sobibor, 20.3.1943; 67) en de zonen Soestman (Groningen, 13.12.1903 – Auschwitz, 28.2.1943; 39) en Salomon (Groningen, 8.2.1907 – Auschwitz, 28.2.1943, 36). Moeder Betje (Groningen, 22.5.1873) stierf op 1 april 1934 in Groningen, op 60-jarige leeftijd. Van haar dochters Henderica en Sophia (Groningen, 27.5.1905) is geen overlijdensdatum bekend.] top | ||||||
37 Mozes Kooperberg Raamsdonk, 26 september 1881 Vorig adres: Geertruidenberg Laatste adres: Zuidendijk 155, Dordrecht [Mozes, sinds 3.11.1909 echtgenoot van Magdalena Kalker (1886-1949), is overleden in Geertruidenberg op 14 februari 1956, 74 jaar oud en begraven in Oosterhout.] top | ||||||
38 Is. (= Izaak) Docters Boxtel, 23 juli 1898 Vorig adres: J.P. Coenstraat 85, Tilburg Laatste adres: Grote Kalkstraat 2, Dordrecht
top | ||||||
39 Marcus Salomon Frenk Zierikzee, 9 maart 1888 Vorig adres: Kloosterweg 267, Haamstede Laatste adres: Werkemondestraat 33, Dordrecht [Marcus Salomon Frenk was een van tien kinderen die Salomon Frenk (Zierikzee, 14.11.1845 – Rotterdam, 6.11.1929; 83) kreeg met Mietje van Klaveren (Schoonhoven, 20.7.1852 – Rotterdam, 9.9.1932; 80). Van hen zijn er vijf vermoord in concentratiekampen: 1. Abraham (Zierikzee, 9.5.1883 – Auschwitz, 7.9.1942; 59), 2. Nathan Salomon (Zierikzee, 25.5.1885 – Bergen-Belsen, 22.2.1945; 59), 3. Mozes Salomon nr. 2 (Zierikzee, 30.1.1887 – Sobibor, 23.7.1943; 56), 4. Kaatje (Zierikzee, 13.12.1890 – Auschwitz, 11.10.1944; 53), 5. Sara (Zierikzee, 22.9.1892 – Sobibor, 2.4.1943; 50). Mietje Frenk, de 48-jarige directrice van het Joods Ziekenhuis in Rotterdam, slikte op 12 juni 1944 cyaankali in het Gelderse Brummen, na een inval door de Sicherheitspolizei. Twee kinderen Frenk overleden vroegtijdig: Mozes Salomon nr. 1 (Zierikzee, 2.5.1884 – Zierikzee, 7.10.1884; vijf maanden) en Benjamin Salomon (Zierikzee, 29.5.1889 – Zierikzee, 3.1.1890; zeven maanden). Marcus Salomon overleefde de Holocaust, hij stierf in Rotterdam op 26 oktober 1967; 79 jaar oud. Ook zijn zus Elisabeth (Zierikzee, 5.4.1894), kind nummer 9, bleef tijdens WOII in leven. Zij overleed als 63-jarige op 15 mei 1957 in Amsterdam, als echtgenote van Zacharias Eijl, Rotterdam, 30.10.1888 – Bussum, 26.2.1976; 87.] top | ||||||
40 Jozef Aron (‘Joop’) van Gelderen Leiden, 16 juli 1935 Vorig adres: Witte Rozenstraat 10, Leiden Laatste adres: Reeweg 58a, Dordrecht [De wiskundige Joop van Gelderen is overleden in Utrecht op 8 juli 2014, 78 jaar oud.] top | ||||||
41 Rebecca van Gelderen-Frank (= van Frank) Leiden, 27 juli 1906 Vorig adres: Witte Rozenstraat 10, Leiden Laatste adres: Reeweg 58a, Dordrecht [Rebecca van Gelderen-Frank is overleden in Bussum, 15 mei 2003, 96 jaar] top | ||||||
42 Judith Sophie Kann
Laatste adres: Dordrecht [Judith Sophia Kann is een van de vier kinderen van de familie Kann uit de Hallincqlaan, zie verhaal 5 en verhaal 24 op deze website. Het waren: Otto (6.11.1929), Elise (23.12.1920) en na Judith ten slotte Jacobus Isaac Hendrik (‘Cobus’, 7 maart 1936). De vader, Jacob Hendrik (‘Jaap’, Den Haag, 22.8.1900) Kann is op 43-jarige leeftijd vermoord in Auschwitz, op 28 januari 1944. De moeder, Dora Julietta Kann-Spanjaard (Borne, 8.6.1906), overleed als 37-jarige in Huizen op 4 juni 1944, aan de gevolgen van tbc. De vier kinderen hebben allen de oorlog overleefd. Judith is in 1960 in Israël gaan wonen, in Aminadav. Zij trouwde met Habib Bar Kochba en kreeg met hem kreeg vijf kinderen. Zus Elise trouwde met Jacques Corneille Jaeger (Semarang, 30.8.1928 – Danbury, VS, 6.4.2020; 91) en emigreerde in 1955 met hem naar de VS, waar het paar vijf kinderen kreeg. Haar broer Otto Kann is op 15 april 2017 in Wassenaar overleden, op 87-jarige leeftijd. Over zoon Cobus zijn geen nadere gegevens gevonden.] top | ||||||
43 Carla Fonteijn Dordrecht, 1 augustus 1929 (= 1919) Vorig adres: Dordrecht Laatste adres: Van Imhoffstraat 41, Den Haag [Carla Fonteijn, overleden op 22 november 1993 (74), was een van de drie kinderen van Isaac Fonteijn (Den Haag, 20 maart 1879 – Den Haag, 27 mei 1956; 77) en Rachel Duits (Dordrecht, 15 april 1886 – Den Haag, 16 juni 1970, 84). De twee andere waren: (mr.) Abraham Jacques (Dordrecht, 15 augustus 1916 – Den Haag, 25 december 1977, 61) en Gaby (Dordrecht, 10 augustus 1925). De vijf gezinsleden hebben allen de oorlog overleefd. Over Gaby zijn geen nadere gegevens gevonden. Carla trouwde vrij kort na de oorlog, op 2 november 1945, met Leo van Geuns, geboren in Tiel op 18 november 1916. Het echtpaar kreeg twee kinderen. Vader Leo stierf op 25 november 1968 in Den Haag, 52 jaar oud.] top | ||||||
44 Jacob Hamburger Nijkerk, 20 februari 1897 Vorig adres: Beukelsdijk 74a, Rotterdam Laatste adres: Bilderdijkstraat 10, Dordrecht
top | ||||||
45 Josephine Steiner
Laatste adres: p/a Hofstee, Kon. Wilhelminastraat 12 rd (nu: 24), Dordrecht [Dit is een curieuze kwestie: er bestaat namelijk geen Josephine Steiner die op de aangegeven datum in Den Haag is geboren. Maar het adres waar zij heeft verbleven, geeft een indicatie van haar werkelijke identiteit, ontdekte de Dordtse archiefonderzoekster Erica van Dooremalen: het gaat om een verschrijving van een naam. Op het adres heeft Amalia (‘Milly’) Steinberg de oorlogstijd doorgebracht. Tegenwoordig heet zij Milly Horowitz en woont ze in Israël. Milly is een dochter van Sulem Steinberg en Liebe Steinberg-Baumfeld. Ze is in Den Haag geboren, op 1 januari 1942 – waarmee de geboortedatum en -plaats over de zogeheten Josephine verklaard zijn. Kort na haar geboorte werd koopman Sulem (Marmarosske, 30 mei 1905) opgepakt en via Westerbork naar Auschwitz vervoerd, waar hij volgens de website ‘Joods Monument’ op 28 februari 1943 (37) is vermoord, volgens het museum in Auschwitz zelf op 27 november 1942. Moeder Liebe dook onder terwijl Milly nog in het ziekenhuis lag, met dysenterie. Toen er een razzia dreigde, besloot een Dordtse verpleegster de baby naar een kinderloos echtpaar in Dordrecht te brengen: Willem Maria (‘Wim’) Hofstee (Dordrecht, 2.8.1912 ) en Maria (‘Mary’) Cornelia Hendrika Bruijnzeels (Dordrecht, 8.8.1913), wonend in de Houttuinen. Hiertoe werd een zus van Mary ingeschakeld, Wilma, die het kind zogenaamd te vondeling legde bij Mary en Wim. De operatie lukte en in de Dordrechtsche Courant van 9 januari 1943 werd bericht over de vondst van de vondelinge, zie verhaal 27 op deze site. Al eerder hadden de ouders van Mary een broertje van Milly, Harry, in huis genomen, ook een onderduik die via betrouwbare mensen was verlopen. Maar Harry bleef maar kort in de Breestraat, hij was te angstig om ermee op straat te gaan. Harry werd opgehaald door moeder Liebe, samen doken ze onder in Kampen. Daar werden ze desondanks ontdekt. Ze werden naar het concentratiekamp Bergen-Belsen getransporteerd, dat ze wonderwel wisten te overleven. Milly werd door Willem en Mary ingeschreven als Maria Josepha Hofstee en katholiek gedoopt. Op 23 mei verhuisde de vondelinge met haar pleegouders mee naar de Kon. Wilhelminastraat 12 rood (nu 24), waar ze bleef tot de bevrijding. Via het Rode Kruis vond moeder Liebe haar dochter terug; het afscheid van de pleegouders was pijnlijk. Liebe wilde niets meer van hen weten, omdat ze haar dochter hadden laten dopen. Moeder Liebe hertrouwde na de oorlog in 1947 in Roermond met de streng orthodoxe Simon Wollheim. Milly werd, zodra ze 18 werd, naar Londen gestuurd, waar ze op haar 19de trouwde met de Brit Josef Horowitz, op 5 november 1961. Sinds 2005 woont zij in Israël. Wim en Mary, en ook Mary’s ouders Willem Theodorus Cornelius Maria Bruijnzeels en Gerarda Jannigje Maria Bruijnzeels-Smeijers hebben postuum de Yad Vashem-onderscheiding gekregen voor hun onderduikhulp, zie verhaal 8] top | ||||||
46 Maurits Baer
Laatste adres: Paul Krugerstraat 22, Dordrecht [Maurits heet voluit Maurits Salomon Baer, zo blijkt uit de Joodse-Raadkaart in het Duitse Arolsen-archief. Hij was ongehuwd en van beroep magazijnbediende. Hoewel geboren in Rotterdam, komt in het Stadsarchief van Rotterdam merkwaardig genoeg zijn persoonskaart niet voor. Maar de website van Max van Dam, over zijn stambomen van Nederlands-joodse families, brengt uitkomst. Maurits blijkt enig kind van Siemon Baer (Doetinchem, 5 maart 1890 – waarmee de bijna onleesbare notitie op de JR-raad is verklaard) en Marianna Glaser (Nijmegen, 9 december 1893). Het echtpaar trouwde op 28 september 1921 in Rotterdam. De drie gezinsleden hebben allen de Shoah overleefd. Siemon, koopman in manufacturen, stierf in Rotterdam op 23 december 1967; 77 jaar oud, Marianna op 27 november 1981, 87 jaar oud, ook in Rotterdam, net zoals Maurits. Hij overleed als 66-jarige op 3 december 1988.] top | ||||||
47 Jacob Bannet
Laatste adres: Kasperspad 22, Dordrecht [Lampenkoopman Jacob was de echtgenoot van Dina Haagman (Rotterdam, 5.12.1901). Zij kregen na hun huwelijk op 12.3.1924 twee kinderen: Lion Joseph (Rotterdam, 11.5.1925) en Anna (Rotterdam, 8.7.1929). Zoals beschreven in verhaal 108 op deze website, vluchtte het gezin na het bombardement op Rotterdam, op 14 mei 1940, in augustus naar Dordrecht, naar de Jan Vethkade 6. Maar daar verdween het, na het invoeren van de jodenster. Het gezin dook onder. Moeder Dina en dochter Anna zijn niettemin opgepakt. Zij waren met Lion op weg naar Zwitserland, met behulp van een passeur, een bemiddelaar. Deze verried Dina en Anna; zij werden vermoord in Auschwitz, tegelijk op 26 juni 1943. Lion wist zich te redden. Dankzij een neef kon hij zich verstoppen in Turnhout, tot aan de bevrijding. Ook zijn vader wist te overleven, maar hoe en waar is niet bekend geworden. Lion keerde kort terug naar het ouderlijke huis aan de Jan Vethkade, maar trok door naar Amsterdam. Hij stierf uiteindelijk in Hilversum, 52 jaar oud, op 24 augustus 1977. Zijn vader Jacob dook ook weer op in Dordrecht, en betrok een woning aan het Kasperspad. Maar na een halfjaar verhuisde hij naar de voormalige vluchtplaats van zijn zoon, Turnhout. Hij hertrouwde op 20 augustus 1962 in het Gelderse Hummelo met de uit Turnhout afkomstige pedicure Delphina Maria Verspaandonk (9 april 1919) en overleed in Hummelo, 67 jaar oud, op 17 december 1967.] top | ||||||
48 Bets (officieel: Elisabeth) van den Berg
Vorig adres: Molendijk 40, Oud-Beijerland Laatste adres: Wijnstraat 87, zwart, Dordrecht [Meer over Bets van den Berg bij nummer 2 op deze lijst.] top | ||||||
49 Philip Brandon Amsterdam, 10 maart 1912 Vorig adres: Schoenerstraat 20, Dordrecht Laatste adres: Geldelozepad 10, Dordrecht [Philip Mozes Jacob Brandon, zoals hij voluit heet, is in Amsterdam geboren als zoon (en een van de vijf kinderen) van werkmeester Mozes Brandon (Amsterdam, 9 mei 1890) en Esther Beekman (Amsterdam, 7 februari 1891). Zie verhaal 60 op deze site. In 1937 verhuist de familie naar Dordrecht, naar de Patersweg. In de oorlog worden vier familieleden omgebracht: moeder Esther en dochter Rika (Amsterdam, 3 oktober 1936) in Auschwitz, beiden op 27 augustus 1943, respectievelijk 52 en 16 jaar oud; vader Mozes Jacob in Sobibor op 4 juni 1942 (53) en zoon Hyman op 30 september 1942 (20). De drie andere kinderen overleven de oorlog: Elisabeth Duifje (Amsterdam, 27 mei 1914), wonend aan het Geldelozepad 8 in Dordrecht, overleed als ex-echtgenote van Jakob Stal (Dordrecht, 29.9.1917) op 27 februari 1987, 72 jaar oud. Henriëtte (15 oktober 1920) werd 77, zij stierf als weduwe van Cornelis de Waard en moeder van twee kinderen op 19 mei 1998, op het laatst wonend in de Beverwijckstraat op nummer 185. En Philip Mozes? Hij, echtgenoot van Grietje Vonk (Amsterdam, 9 april 1917) en vader van drie kinderen, ging heen in Amsterdam, op 4 april 1980, op 68-jarige leeftijd.] top | ||||||
50 Jeannette (= Jenette) Kooperberg
Vorig adres: Lange Breestraat 2a rood (nu: 2), Dordrecht Laatste adres: Oudelandstraat 3, Dordrecht [Jenette Kooperberg kwam volgens de gemeentelijke woonkaart op 26 juli 1939 te wonen in de Lange Breestraat, op nummer 2a rood, komend van Nieuwe Hilstraat 2, en verliet dit pand met onbekende bestemming (VOW, vertrokken onbekend waarheen) op 16 maart 1943. Dit betekent meestal dat iemand onderdook. Kort na de bevrijding kwam zij per 22 mei 1945, te wonen op het adres Oudelandstraat 34 zwart (nu: 46), om per 27 november 1945 te verhuizen naar Bussum, naar Walterlaan 39. Op 27 augustus 1993 is Jenette de Jong-Kooperberg, “na een kortstondige ziekte vrij onverwacht”, overleden in de leeftijd van 81 jaar, als weduwe van Leo de Jong. Volgens de overlijdensadvertentie in het Nieuw Israëlitisch Weekblad is zij gecremeerd in Bilthoven.] top | ||||||
51 Emile Cohen
Vorig adres: Steegoversloot 33, Dordrecht Laatste adres: Merwedestraat 18, Dordrecht [Emile Schlicher Cohen is de enige Dordts-joodse huisarts die zich in leven heeft weten te houden: hij mocht in 1941 onderduiken bij een patiënt van hem, Piet van der Leer, die op de Staart woonde aan de Merwedestraat 18. Dit pand bestaat inmiddels niet meer. Al die tijd wist slechts één andere persoon waar hij zich had verstopt, zo staat te lezen in verhaal 42 op deze site: zijn niet-joodse huishoudster Adriana van Herwaarden (Dordrecht, 12.9.1897). Deze weduwe heeft Cohen vanaf 1936 tot 1985 onafgebroken gediend. Emil, geboren in Oud-Beijerland op 1.1.1894, was een van de zeven kinderen van Nathan Samuel Cohen (Oud-Beijerland, 15.6.1856) en Isabella Schlicher (Keulen, 6.10.1856). Vader, moeder en eerste zoon Felix Samuel (13.3.1885) gingen begin jaren dertig in Dordrecht wonen, aan de Singel op nummer 277. Emil betrok in 1938 een groot pand met praktijk aan het Steegoversloot. Deze woning moest hij op last van de bezetter in mei 1940 verlaten. De Wehrmacht bracht er de lokale administratie onder. Na eerst nog bij zijn ouders de praktijk te hebben voortgezet, van juni 1941 tot maart 1943, dook Emil op een nacht onder op de Staart. Vader Nathan stierf op 90-jarige leeftijd nog een natuurlijke dood, op 29 april 1942 in Amsterdam, waar hij in een rusthuis verbleef. Moeder Isabella is daar gearresteerd en vervolgens vermoord in Auschwitz, op 12 februari 1943 (86). Van hun kinderen hebben alleen Emil en Emma Boässon-Cohen (12.9.1891) de Holocaust overleefd. Alle anderen zijn inclusief hun partners en kinderen omgebracht, zie voor details verhaal 42. Emil Cohen is op 14 november 1985 overleden (91), zijn hulp Adriana in augustus 1987, zijn zus Emma in december 1988 in Haïfa, 97 jaar oud.] top | ||||||
52 Joseph Cohen 10 maart 1935 Vorig adres: Toulonselaan 7, Dordrecht Laatste adres: Maasstraat 58, Dordrecht [Joseph Jacob (’Jos’) Cohen is een zoon van Gezina Keesje en Meijer Michiel Cohen, zie op de lijst nummer 11.] top | ||||||
53 Marcel Frey
[Marcel Alexander Jehudah Frey is een zoon van Mendel Frey en Henriëtte Anna Lucretia Elisabeth Dersjant, zo is te lezen in verhaal 220 op deze website. Ook Marcel heeft zich als overlevende laten interviewen voor het Spielberg-project, in september 1965 in Tel Aviv. In mei 1948 emigreerde hij naar Israël. In de oorlog heeft hij ondergedoken gezeten in een ziekenhuis in Wassenaar. Of hij nog leeft, is niet te achterhalen.] (Bron: Index to the Visual History Archive of Holocaust oral testimonies from the USC Shoah Foundation Institute) top | ||||||
54 Gezina Cohen-Keesje Velsen, 1 april 1906 Vorig adres: Toulonselaan 7, Dordrecht Laatste adres: Maasstraat 58, Dordrecht [De levensloop van Gezina Keesje, de echtgenote van Meijer Michiel Cohen, wordt al geschetst bij nummer 11 op deze lijst.] top | ||||||
55 Myer (= Meijer, later Jan) Levisson Dordrecht, 22 december 1916 Vorig adres: Elfhuizen 45, Dordrecht Laatste adres: Oosteinde, Papendrecht [Meijer Levisson, alias Jan, dook samen met zijn broer Simon (Dordrecht, 11.7.1914) succesvol onder in de Biesbosch, in de griendark van de Papendrechtse familie De Koning, zie verhaal 20 op deze site. Zij waren twee van de tien kinderen die Mozes Levisson (1858) uit Litouwen (Klikow, 25.5.1858) in zijn tweede huwelijk kreeg met de Amsterdamse Jette de Boers (6.1.1877). Zijn eerste vrouw schonk hem er al vier. In een uitgebreid dossier over het geslacht Levisson (zie verhaal 149) valt te lezen hoe het de gezinsleden is vergaan: van de tien kinderen die Jette baarde, overleefden er negen de Holocaust. Dat geldt niet voor de ouders: Mozes overleed in een bejaardenhuis in Poortugaal op 9 januari 1943 (84), Jette werd vermoord in Sobibor, op 5 maart 1943 (66). Meijer Levisson, de ene ‘grienduil’, is 78 geworden. Hij overleed in Papendrecht op 19 augustus 1995. Hij was de echtgenoot van Jannigje (Jans) de Koning, die, geboren in Papendrecht op 8 januari 1918, liefst 103 is geworden. Zij overleed op 20 februari 2021. Meijers broer Simon (alias Tom), getrouwd met Neeltje van der Wal (Dordrecht, 1904), overleed op 85-jarige leeftijd op 5 juli 2000 in Dordrecht.] top | ||||||
56 Salomon Emanuel Duits
Vorig adres: Johan de Wittstraat 23, Dordrecht Laatste adres: Blekersdijk 23, Dordrecht [Zie de uitleg bij het volgende nummer, nr. 57.] top | ||||||
57 Daatje Duits-Fonteijn Den Haag, 13 april 1880 Vorig adres: Johan de Wittstraat 23, Dordrecht Laatste adres: Blekersdijk 23, Dordrecht [Daatje Fonteijn wist met haar echtgenoot Salomon Emanuel Duits (Dordrecht, 8.1.1881), een grossier in reclameartikelen, en haar dochter Clara Rosette (Dordrecht, 21.4.1913) de oorlog te overleven. Dochter Elisabeth (Dordrecht, 21.11.1907) en zoon Abraham (Dordrecht, 1.2.1909) zijn vermoord, zij in Auschwitz op 30 september 1942 (34), hij stierf door ontberingen in Ladelund, een buitenkamp van Neugengamme, op 16 november 1944 (35), zie verhaal 201 op deze website. Daatje is overleden in Dordrecht als 83-jarige op 10 januari 1965, haar man Salomon in hetzelfde jaar, als 84-jarige, op 13 april. Dochter Clara (‘Claartje’) stierf 84 jaar oud op 24 juli 1997, als echtgenote van Martinus Gerardus Ydo (Dordrecht, 1.8.1913 – Amstelveen, 22.3.1981; 68), met wie zij in 1968 in Amstelveen was gaan wonen. Zij is begraven op de Amsterdamse begraafplaats Zorgvliet.] top | ||||||
58 Corry Celina (= Sellina) Fonteyn (= Fonteijn)
Vorig adres: Cornelis van Beverenstraat 19, Dordrecht Laatste adres: Viottakade 73, Dordrecht [Corry Sellina Fonteijn is een dochter van onderwijzer en handelsagent Joseph (ook: Jozeph) Fonteijn (Middelburg, 23.11.1868) en Esther Stranders (Charlois, 16.12.1884). Op deze website is verhaal 82 gewijd aan deze Dordtse kleuterjuffrouw. Als 12-jarige kwam Corry samen met haar oudere zus Rosa (Breda, 12.9.1912) in Dordrecht te wonen, in de Cornelis van Beverenstraat. Joseph overleed in de oorlog thuis, door ziekte, op 4 april 1942 (73). Zijn vrouw Esther en Corry doken twee jaar en zeven maanden onder, naar later bleek bij de familie Klaus op het adres Riedijk 5. Dochter Rosa, in Rotterdam getrouwd met Fritz Jakob Weil (Emmendingen, 5 juni 1909) werd opgepakt. Rosa, gediplomeerd verpleegster van beroep, beviel in kamp Westerbork op 17 augustus 1943 van dochtertje Edith. Niettemin werden zij beiden op 6 maart 1944 in Auschwitz vergast, respectievelijk 31 jaar en 6 maanden oud. Vader Fritz, kantoorbediende, is doodgemarteld in het Extern Kommando Gusen bij Mauthausen en stierf op 3 maart 1945, 35 jaar oud. Na de oorlog keerde Corry terug in het onderwijs, nu als hoofd van de Gemeentebewaarschool nr. 4 aan het Kromhout 104 in Dordrecht. In 1948 werd zij hoofd van de joodse kleuterschool ‘Gan Simcha’ in Amsterdam. Ze bleef er 27 jaar, tot 1 februari 1976. Haar moeder Esther kwam per 19 februari 1952 ook in Amsterdam te wonen. Zij overleed er op 1 februari 1980, 95 jaar oud. Corine Fonteijn, zoals ze ook wel werd genoemd, haalde ook een hoge leeftijd: ze stierf op 29 april 2013 in het joodse verzorgingshuis Beth Shalom in Amstelveen, 99 jaar oud. Zij heeft in de oorlog dagboeken bijgehouden, die in 2017 zijn gepubliceerd door de Partij voor de Dieren, getiteld Een gekooid dier.] top | ||||||
59 Anna Mol-Hartog Dordrecht, 16 mei 1914 Vorig adres: Erasmusstraat, Dordrecht Laatste adres: Burgemeester van Damstraat 21, (vermoedelijk in Deventer) [Anna Mol-Hartog is een dochter van veehandelaar Selomo Hartog (’s-Gravendeel, 30.1.1869) en Sara Monasch (Dordrecht, 1.2.1880). Zij was het zesde en laatste kind van dit echtpaar, dat trouwde op 18.12.1907 in Dordrecht. Zelf huwde Anna op 25.8.1937, ook in Dordrecht, de handelsreiziger Izaak Mol (Den Haag, 7.7.1911). Anna en Izaak overleefden de oorlog, in tegenstelling tot haar ouders en vier van haar broers en zussen. 1. en 2. Selomo en Sara werden tegelijk op 15 oktober 1942 vermoord in Auschwitz, 73 en 62 jaar oud. 3. Eerste zus Gudula Rozette (Dordrecht, 2.4.1908) eindigde in Sobibor, 35 jaar oud, op 28 mei 1943, samen met haar echtgenoot Louis Hertz (Neuss, Duitsland, 14.3.1906; 37 jaar). De andere Holocaust-slachtoffers zijn: 4. Koopman Herman Louis Hartog (Dordrecht, 18.10.1910 – Sobibor, 20.3.1943; 32), echtgenoot van Ilse Bollegraaf (Bunde, Duitsland, 7.8.1912 – Sobibor, 11.6.1943; 30); 5. Bertha Hartog (Dordrecht, 25.5.1912 – Sobibor, 23.4.1943; 30), echtgenote van Salomon Cohen (Neheim, Duitsland, 29.5.1913 – Sobibor, 23.4.1943; 29); 6. Boekhouder Louis Hartog (de andere helft van de tweeling, Dordrecht, 25.5.1912 – Sobibor, 20.3.1943; 30 jaar. De overlevende kinderen Hartog waren Anna en haar zus Rozette Bertha Hartog (Dordrecht, 13.5.1909). De laatste is 92 jaar oud geworden; zij is overleden op 11 maart 2002 in Apeldoorn. Haar echtgenoot, de militair en boekhouder Jozef van Gelder (Winschoten, 26.10.1903), stierf al op 20 december 1982, 79 jaar oud, in Voorburg. Anna zelf is 72 jaar geworden, zij overleed in Deventer op 22 maart 1987.] top | ||||||
60 Lenie Snijders van Driel Dordrecht Vorig adres: Rotterdam Laatste adres: Singel 104, Dordrecht Leeftijd: ongeveer 50 jaar [Lenie heet officieel Helena Sara, zij is geboren op 7 augustus 1894 in Dordrecht, als dochter en een van de drie overgebleven kinderen van Eliazar Snijders (Dordrecht, 4.10.1864) en Kaatje van Driel (Driel, 27.11.1867), zie verhaal 211 op deze site. Moeder overlijdt in 1918, vader in 1938 en zoon Max Leon (Dordrecht, 18.5.1896) op 23 juli 1943 in Sobibor. Lenie wist de Holocaust te overleven, zo ook haar overgebleven zus Nettie (officieel: Jeannette Frederika, Dordrecht, 12.8.1898), al verbleef die gedurende de oorlogsjaren in Bolivia. De zussen gingen samenwonen in Amersfoort, later, in mei 1949, ook weer samen, in Amsterdam, aan de Watteaustraat 38-1. Helena is in die plaats overleden, op 19 april 1977, 82 jaar oud; Jeannette stierf in Oss, op 27 mei 1978, 79 jaar oud.] top | ||||||
61 Elja Vega Dordrecht, 7 May 1913
Eljakim was het ene kind van dit echtpaar, dat officieel trouwde in Harderwijk op 25 juli 1912 en religieus in Amsterdam op 25 juli 1912. Het andere kind is dochter Hanna Alvares Vega (Dordrecht, 10.1.1918 – Zuilen, 16.1.1946; 28). Landbouwkundig ingenieur Eljakim (ook wel: Elyakim) was midden in de oorlog, op 14 augustus 1942, in Rotterdam getrouwd, met Martha Wijler (Rotterdam, 15.12.1918). Hij kreeg met haar, in Israël, drie kinderen: Chanan Awraham (8 april 1948), Josef (28 april 1949) en Aliza, in juni 1953. Hoe de Vega’s de oorlog hebben weten te doorstaan, is niet via openbare bronnen te reconstrueren. Eljakim woonde vanaf 24.2.1919 voor zijn studie in Wageningen en werd in januari 1944 geregistreerd als ‘Vertrokken Onbekend Waarheen’, wat duidt op onderduiken. Martha woonde voor de oorlog in Rotterdam, aan de Beukelsdijk op nummer 18a, toen zij onderdook. In datzelfde huis keerde zij terug, nu met haar echtgenoot, op 11 december 1945. Het paar verhuisde in maart 1946 naar Amsterdam, in maart 1947 naar Wageningen, Bowlespark 18. Eljakim is overleden op 19 juli 2004, 91 jaar oud, Martha op 6 oktober 1999, 80 jaar oud.] top | ||||||
Nog meer Het Centraal Registratie voor Joden in Eindhoven heeft verschillende lijsten samengesteld. Voor dit dossier zijn alleen de lijsten gebruikt die worden bewaard in het USHMM. Op één ervan, supplement AIV getiteld, werden nog twee teruggekeerde Dordtenaren aangetroffen: de nummers 62 en 63. Maar elders in de zogenoemde Holocaust Survivors and Victims Database van het USHMM staan nóg meer personen die in een bepaald verband staan met Dordrecht. Zij zijn er niet geboren, maar er wel ‘beland’, door huwelijk of onderduik bijvoorbeeld. Al die mensen, allen overlevenden, worden hier volledigheidshalve ook vermeld, vanaf nummer 64. | ||||||
62 Bertus Overweg
Vorig adres: Oranjelaan 55, Dordrecht Laatste adres: Kromhout 53, Dordrecht | top | |||||
63 Bertha Everdina Frankenhuis
Vorig en laatste adres: zie boven [Tandarts Bertus Overweg trouwde op 20 november 1930 in Enschede met Bertha. In verhaal 66 op deze website staat een trouwfoto van hen. Enkele jaren later vestigden zij zich, in november 1930, op nummer 55 (nu 89) van de Oranjelaan in Dordrecht. In die stad trof Bertus een studievriend: de oogarts Joop Smit die op het Vrieseplein woonde. Bertus begon een tandartspraktijk in de binnenstad, op de Voorstraat. Twee kinderen kreeg het echtpaar Overweg: Nollus Heiman op 18 januari 1935 en Emma Sarah op 29 oktober 1937. In de oorlog moest dit joodse gezin onderduiken. De ouders konden vanaf augustus 1942 met hun kinderen terecht bij de van oorsprong Dordtse familie Günther in Den Haag en bleven daar tot juni 1945. Na een halfjaar verhuisden Nollus en Emma. Vanaf februari 1943 verbleven zij met hun onderduikouders, de kinderloze Wim en To Ras uit Voorburg, in Ede. Maar de kinderen werden er verraden door een lokale NSB-agent. Ze werden gearresteerd en gedeporteerd, naar Westerbork en Theresienstadt, om ten slotte te worden vermoord in Auschwitz, op 25 oktober 1944. Hun ouders kregen dit pas na de oorlog te horen. Ontredderd verlieten ze in januari 1946, na een kort verblijf in Dordrecht, Nederland en gingen naar Engeland, naar familie van Bertha. Er kwam een nieuw kind, Margareth, in Southport op 2 juli 1946. Twee jaar later, het echtpaar was terug in Nederland, waar Bertus een nieuwe praktijk was begonnen in Den Haag, kwam er een tweede kind bij, Herman Frank, op 10 januari 1948. Na nog geëmigreerd te zijn geweest naar Curaçao, kwam het gezin in 1959 toch weer in Nederland te wonen, in Den Haag. Later verhuisden de ouders naar Oosterbeek. Bertus Overweg is daar op 3 december 1979 overleden, 76 jaar oud. Bertha stierf op 1 maart 1999 in het joodse bejaardenhuis Beth Zikan in Arnhem, 94 jaar oud.] top | ||||||
64 Cato de Vries
Cato de Vries-Leviticus, ook wel Cassie genoemd, is een dochter van Felix Leviticus (Grave, 8.4.1879 – Auschwitz, 24.9.1942; 63) en Emma Golstein (Heerlen, 14.2.1883 – Auschwitz, 24.9.1942; 59). Zij was het derde van zes kinderen. Zij trouwde tijdens de oorlog, op 3.12.1941 in Amsterdam, met kapper, radiotelegrafist en vertegenwoordiger Hartog Levie de Vries (Amsterdam, 20.5.1909) en dook onder in Hellendoorn. Op 6 juni 1951 emigreerden zij naar Auckland in Nieuw-Zeeland. Het echtpaar kreeg twee kinderen: Emmy Rosette en Louis Harry. Cato heeft als overlevende een getuigenis afgelegd voor het Spielberg-project van het Amerikaanse USC Shoah Foundation Institute. Zij is overleden in Melbourne, Australië, op 29 april 2019 (104). (Bron: Index to the Visual History Archive of Holocaust oral testimonies from the USC Shoah Foundation Institute) top | ||||||
65 Isidor Wolff (= Isidore George Wolf)
[Zoals in verhaal 103 op deze site uitgebreid valt te lezen, had de ongehuwde scheikundig ingenieur Isidore (‘Dorus’) Wolf (met één f) geen hechte band met Dordrecht. Hij woonde er af en toe, voor het eerst in 1931. In september 1943 is hij via het Franse doorgangskamp Drancy naar Auschwitz gestuurd. Maar dat vernietigingskamp heeft hij wonderwel weten te overleven. Na de oorlog trouwde hij op 25 oktober 1955 als 52-jarige met de 45-jarige Sophia Wilhelmina Rosina Horn, die ook uit Sittard kwam en Auschwitz eveneens heeft overleefd. Dorus Wolf is op 25 juni 1985 in Amsterdam overleden, 81 jaar oud. Zijn vrouw Sophia (ofwel: ‘Phity Fifi’ en ‘Rosina’) stierf op 21 augustus 1999, ook in Amsterdam, op 89-jarige leeftijd.] (Bron: Prisoner registration forms from Auschwitz) top | ||||||
66 Yafah Klayn (ook: Yaffa Klein) Amsterdam, 5 januari 1916
Yafah is geboren als Jeannette Leger en was dochter van Liebman Leger en Vogeltje Polak. Op haar na is de compete familie Leger uitgemoord; het valt te lezen in verhaal 85 op deze site. Zij is overleden op 11 januari 2008, 92 jaar oud, als weduwe van David Klein. (Bron: Index to the Visual History Archive of Holocaust oral testimonies from the USC Shoah Foundation Institute) top | ||||||
67 Bea Biet
Ook Bea Etty Polak-Biet is geïnterviewd voor het Spielberg-project. Bea heeft zich weten te verschuilen in Dordrecht, Amsterdam, Arnhem en Den Haag, zie op deze website verhaal 35. Zij is overleden op 23 juli 2006 (88) in Amsterdam als weduwe van Willem Polak (Amsterdam, 26.3.1918 – Jeruzalem, 7.10.1987; 69). Bea heeft kinder- en kookboeken geschreven. In de oorlog gebruikte ze het pseudoniem Willy Wiechman en had ze een kinderboekenuitgeverij. Met een groepje van vier jonge joodse onderduikers probeerde ze “door verschillende publicaties, waaronder een achttal kinderboeken, aan geld te komen voor verzetswerk en hulp aan onderduikers”, aldus de website dbnl.org (de digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren). (Bron: Index to the Visual History Archive of Holocaust oral testimonies from the USC Shoah Foundation Institute) top | ||||||
68 Hesseline de Jong
Na een jaar duikt het meisje onder in Bennekom, Ede en IJsselmonde, maar het keert later toch weer terug naar de familie Van Es, die woonde aan de Bilderdijkstraat. Zij blijft er tot 1951. Bart van Es, hoogleraar Engelse literatuur aan de universiteit van Oxford, heeft een bestseller geschreven over Lien, over “het verborgen leven van een Joods meisje”, in het Nederlands getiteld Ver-geet-mij-niet (2018). Het boek is ook gepubliceerd in Denemarken, Frankrijk, Duitsland en Italië. Van Es is een kleinzoon van oud-wethouder Henk van Es (PvdA). Op deze website staat (zie verhaal 34) hoe Eduard Spiro na de oorlog wanhopig zoekt naar Lientje, zijn enig overgebleven familielid. Hesseline’s vader Charles is omgebracht in Auschwitz, op 6 februari 1943, 36 jaar oud. Haar moeder Catharina was al op 9 november 1942 vermoord, ook in Auschwitz, 29 jaar oud. Het gezin woonde aan de Pletterijstraat 31 in Den Haag. Hesseline leeft nog. Zij heeft alle publiciteit over het boek van Bart van Es meegemaakt. Jaren eerder heeft zij een getuigenis afgelegd over haar onderduiktijd in het kader van het Spielberg-project. (Bron: Index to the Visual History Archive of Holocaust oral testimonies from the USC Shoah Foundation Institute) top | ||||||
69 Louis van Velzen Amsterdam, 17 augustus 1935
Louis is een zoon van Emanuel van Velzen (Amsterdam, 18 oktober 1909) en Duifje Wurms (Amsterdam, 21 april 1907). De ouders werden op 30 december 1942 uit de bevolkingsadministratie geschreven, als zijnde vertrokken naar Westerbork. Zij zijn vervolgens beiden vermoord in Sobibor, op 21 mei 1943, 33 en 36 jaar oud. Behalve Louis heeft ook zijn broer Abraham de Holocaust overleefd. Het gezin woonde in de Jodenbreestraat in Amsterdam op nummer 24II, samen “met grootouders en een zus van grootvader, die het huishouden doet”, meldt de website ‘Getuigenverhalen.nl’ in een toelichting. “Vader en grootvader brengen tapijten aan de man en moeder schilderijen, vooral in Monnickendam en Volendam.” Louis brengt de onderduik op verschillende adressen door. Hij “ontdekt dat hij er, omdat hij besneden is, anders uitziet dan andere jongens en probeert dit zelf te verhelpen met draad. Hij ligt vervolgens een half jaar in een ziekenhuis waar ook Duitse soldaten worden opgenomen. Vader is al heel snel in Westerbork waar hij het in het begin wel goed heeft. Moeder wil graag bij haar man zijn. Samen worden ze naar Sobibor gedeporteerd.” Na de oorlog wordt Louis uit “een prettig pleeggezin” weggehaald en ondergebracht bij mensen die niet om hem geven. De website: “Louis vraagt aan zijn voogd of hij naar het Joods Jongensweeshuis mag. Later raakt hij zo gedesillusioneerd dat hij een tijdje naar Australië gaat. Terug in Nederland belandt Louis in het Joods Begrafeniswezen. Voor zijn ouders die geen begrafenis hebben gehad, laat hij een steen aan de Gedenklaan in Sobibor leggen.” Louis van Velzen leeft samen met Lies. (Bron: Index to the Visual History Archive of Holocaust oral testimonies from the USC Shoah Foundation Institute) top | ||||||
70 Gertrud Mainzer
Gertrud Mainzer aarzelde niet toen ze hoorde dat haar twee kinderen Gabriele en Frank op hun onderduikadres in Driebergen waren ontdekt en op weg gingen naar Kamp Westerbork. Ze verliet haar eigen onderduikadres in Dordrecht, zie verhaal 93 op deze site, en liet zich Westerbork insmokkelen, in februari 1944. Gedrieën werden ze in april afgevoerd naar Bergen-Belsen. Maar: ze werden als onderdeel van een gevangenenruil naar het Zuid-Duitse Biberach am der Riss overgebracht en daar bevrijd door de Franse strijdkrachten in april 1945. Gertrud, die familierechter werd in New York, overleed op 8 juli 2010, 96 jaar oud. (Bron: Index to the Visual History Archive of Holocaust oral testimonies from the USC Shoah Foundation Institute) top | ||||||
71 Willem (‘Wim’) Vleeschhouwer
Willem Vleeschhouwer, zoon van Simon Vleeschhouwer en Sara de Hoop, heeft ondergedoken gezeten in Dordrecht en Oranjewoud, en is eveneens als overlevende geïnterviewd voor het Spielberg-project. Hij was midden in de oorlog, op 29 juli 1942, in Amsterdam getrouwd met Esther Blocq (Amsterdam, 5 december 1924) en woonde met haar aan de Amstellaan 45I. Zij kregen twee kinderen, Eddie en Simone. Op 24 oktober 1944 werd Willem volgens de bevolkingsadministratie onvindbaar: Vertrokken Onbekend Waarheen (VOW). Op 25 oktober 1945 dook hij weer op, op het adres J. Banckersweg 7II. Hij had verschillende beroepen: boekhouder, procuratiehouder, kantoorbediende en handelaar. (Bron: Index to the Visual History Archive of Holocaust oral testimonies from the USC Shoah Foundation Institute) top | ||||||
72 Elisabeth Kann Dordrecht, 23 december 1930
Zie ook nummer 75, op deze lijst. (Bron: Aufbau Database Deze databank is gebaseerd op talrijke lijsten van joodse overlevenden van de Holocaust, die van 1 september 1944 tot 27 september 1946 in New York zijn gepubliceerd in de Duitstalige krant Aufbau. Deze lijsten tellen 33.557 namen, die door het United States Holocaust Memorial Museum in Washington zijn gedigitaliseerd, tussen 1997 en 1999. Zie voor meer informatie: https://www.jewishgen.org/databases/holocaust/aufbau.htm) top | ||||||
73 Eliazar Dasberg
Eliazar (‘Eli’) was een zoon van rabbijn Samuel Dasberg en Dina de Vries, zie verhaal 26 en verhaal 77 op deze site. Hij trouwde met Bertha de Vries (Borculo, 27.1.1901) in Haarlem, op 21 augustus 1929 en kreeg met haar zeven kinderen: Jette Geetruida, Rozette, Manuel, Isaac, Simon, Eliazar en Nathan. Het echtpaar heeft de Shoah overleefd, zo ook vier van hun kinderen. Eliazar is overleden in Herzlia, Israël, op 30 augustus 1989 (84), Bertha in Givataim op 19 september 1978 (77). (Bron: Registry of Names of the Bergen-Belsen Concentration Camp Prisoners) top | ||||||
74 Beti Smoli
Beti heette, toen zij nog in Nederland woonde, Bruintje Suzanna (‘Betty’) Cohen. Zij was het eerste kind van Meijer Michiel Cohen (Dordrecht, 30.8.1900) en Gesina Keesje (Velsen, 1.4.1906). Hun tweede kind werd op 10 maart 1935 Joseph Jos. Het gezin woonde op de Blekersdijk, op nummer 10 rood, later in de Toulonselaan, op nummer 7. Allen hebben de oorlog ternauwernood weten te overleven, zie verhaal 47 op deze site. Vader Meijer, eigenaar van de metaalhandel Jos Cohen & Zoon op de Staart, overleed op 21 februari 1958 (57) in Dordrecht, moeder Gesina op 8 december 1998, in Amersfoort (92). Betty trouwde in Israël met de Amerikaan Raphael Soli (21.4.1924) en leeft nog. Jos, die nog in Dordrecht trouwde met Henriëtte Zadoks (Dordrecht, 10.2.1937), emigreerde naar de VS in 1977 en is daar op 8 januari 2016 als 80-jarige overleden. (Bron: Index to the Visual History Archive of Holocaust oral testimonies from the USC Shoah Foundation Institute) top | ||||||
75 Elise Jaeger
Elise (of: Liesje) Jaeger-Kann wordt hierboven al genoemd, zie nummer 2 en nummer 72. Zij is een van de drie kinderen Kann die de oorlog hebben overleefd. Ter aanvulling wordt hier vermeld: Elise trouwde na de oorlog met Jacques Corneille Louis Jaeger (Semarang, Indonesië, 30.8.1928), die zij in Den Haag had leren kennen toen hij er studeerde aan de hotelschool. In 1955 emigreerden zij naar de VS. Het paar kreeg vijf kinderen. Elise doneerde verschillende voorwerpen uit de onderduiktijd − bij het echtpaar Gerard Louis (‘Gerry’) en Marie Gertrude (‘Molly’) van Heel in Eindhoven − aan het United States Holocaust Memorial Museum in Washington. Via de website van de European Holocaust Research Infrastructure (EHRI) is trouwens een uitvoerig achtergrondverhaal te lezen over de Dordtse familie Kann: portal.ehri-project.eu. Jacques Jaeger is na bijna 66 jaar huwelijk overleden op 91-jarige leeftijd in Danbury op 6 april 2020. Elise overleefde hem. (Bron: Index to the Visual History Archive of Holocaust oral testimonies from the USC Shoah Foundation Institute) [Dit dossier is tot stand gekomen met ruimhartige medewerking van de Dordtse archiefonderzoekster Erica van Dooremalen, red.] top |
Nóg vijf Dordtse overlevenden ‘gevonden’ Voor het oral history-project van Steven Spielberg zijn achttien mensen geïnterviewd die in enig verband stonden tot Dordrecht. Ze waren er geboren of hadden er ondergedoken gezeten. De meesten van hen staan ook op de lijsten van het USHMM. Maar er bleken er vijf te ontbreken.
|
< terug naar inleiding USHMM lijsten